Opis architektury - Zespół zamkowo-parkowy w Mużakowie - Mużaków - Pałace i Parki Środkowego Nadodrza

3. Opis architektury

Całość założenia zamkowego stanowi swego rodzaju centralny (choć nie centralnie umiejscowiony) punkt odniesienia Parku Mużakowskiego. W szczególności Nowy Zamek jest powtarzalnym elementem wielu osi widokowych. W skład założenia wchodzą stojące obok siebie: Stary Zamek (tzw. Rządcówka), Nowy Zamek, ponadto Dom Kawalerów, zabudowania folwarku oraz Oranżeria z ogrodem warzywnym. Budynki powstawały w ciągu stuleci i poddawane były rozmaitym przeobrażeniom w zależności od wyznaczonych im zadań oraz od wizji właścicieli – począwszy od funkcji warownych, związanych z bezpieczeństwem, przez administracyjne aż po mieszkalne i reprezentacyjne.

 

Stary Zamek (Altes Schloss) [ilustr.]

Jest budowlą barokową, zasadniczo na planie prostokąta, choć od strony zachodniej flankowana niewielkimi skrzydłami. Za czasów hrabiów von Callenberg pełnił funkcje administracyjne. Elewacja frontowa znajduje się po stronie zachodniej i wychodzi w kierunku miasteczka (pozostałość po pierwotnej funkcji – budynku bramnego). [ilustr.] Barokowy portal ozdobiony m.in. tympanonem z podwójnym herbem szlacheckich rodzin Callenberg i Dohna. W niszach nad wejściem znajdują się wprowadzone w 1974 roku po przebudowie budynku trzy postacie: centralnie – „Dzikus” (nawiązujący do herbu miasta Muskau), a po jego bokach Flora i Hygeia. [ilustr.] Te trzy posągi zastąpiły wcześniejsze, wprowadzone w 1863 roku przez księcia Fryderyka Niderlandzkiego, a zniszczone podczas II wojny światowej, kamienne figury poprzednich właścicieli Muskau: Fabiana von Schönaich, Carla Christopha von Dohna i Curta Reinicke von Callenberga [ilustr.] Od strony wschodniej budynek ozdobiony jest jednym środkowym ryzalitem, z portalem, nad którym mieści się balkon i dwa zamknięte półokrągłym łukiem okna. Obecnie w Starym Zamku mieści się m.in. Urząd Stanu Cywilnego oraz sala koncertowa. Nazwę Stary Zamek nadał książę Pückler, by – podobnie jak w angielskich parkach – nawiązać do przeszłości i przydać w ten sposób symbolicznego statusu.

 

Nowy Zamek (Neues Schloss) [ilustr.]

Nowy Zamek to trójskrzydłowa budowla w stylu neorenesansowym, która otwiera się na wschodnią stronę – na pleasureground. [ilustr.] [ilustr.] [ilustr.] Połączenie między nimi stanowi, zaprojektowana przez K. F. Schinkla rampa z drzewkami pomarańczowymi. [ilustr.] [ilustr.] [ilustr.] Środkowe skrzydło (od strony zachodniej) ma cztery kondygnacje. Na obu jego końcach – od strony południowej i północnej znajdują się różnej wysokości wieże na planie koła. [ilustr.] Budynek jest niezwykle dekoracyjny – ozdobiony licznymi figurami rycerzy, fryzami, balkonami, pinaklami, lukarnami, wolutami. W architekturze zamku widać wcześniejsze formy, np. przy skrzydłach bocznych od strony wschodniej znajdują się pozostałości dawnych bastionów, a skrzydło od strony północnej nie tylko nie jest położone dokładnie pod kątem prostym, ale też ma mniejszą szerokość. [ilustr.] Spowodowane jest to wykorzystaniem fundamentów dawnego zamku obronnego i pierwszego założenia zamkowego z lat 1520/30. Pückler kontaktował się z K. F. Schinklem, który planował przebudować cały kompleks zamkowy – Stary Zamek, Nowy Zamek i Dom Kawalerów – w stylu neogotyckim. Architekt odwiedził nawet Muskau w 1831 roku⁴⁶ i w 1834 roku przygotował trzy projekty przebudowy – m.in. budynki Starego i Nowego Zamku miały być połączone dwoma, różnej wysokości arkadowymi mostami, z wieżą pomiędzy nimi. Ze względu na niewystarczające środki, z wielkiego zamierzenia udało się zrealizować tylko rampę przy zamku⁴⁷.

Nowy Zamek został podpalony przez żołnierzy Armii Radzieckiej w ostatniej fazie wojny. W stanie ruiny przetrwał do roku 1995, kiedy rozpoczęła się jego odbudowa. [ilustr.] Obecnie w mieści się w nim punkt informacji turystycznej, „Szkoła Mużakowska” do 2009 roku kształcąca kadry w zakresie konserwacji zabytków ogrodowych, a teraz funkcjonująca jako miejsce konferencji i seminariów, a także przestrzenie ekspozycyjne, m.in. ze stałą wystawą poświęconą życiu i twórczości księcia Pücklera.

 

Dom Kawalerów (Kavaliershaus) [ilustr.] [ilustr.]

Dom Kawalerów to przykryta dachem mansardowym dwukondygnacyjna budowla znajdująca się po północnej stronie Nowego Zamku. Fasadę budynku zdobi szeroki środkowy ryzalit, zwieńczony trójkątnym tympanonem. Po obu stronach portalu znajdują się zakończone półokrągłym łukiem okna. Skromny charakter otrzymał budynek za czasów Hermanna von Arnim-Muskau. Obecnie używana nazwa przypomina tylko jedną z wielu funkcji, jakie pełnił budynek, który był m.in. pałacem ogrodowym, teatrem, domem dla gości, szpitalem oraz budynkiem zabiegowym.

 

Kompleks folwarczny (Schlossvorwerk) [ilustr.]

Kompleks ten jest zamknięty na planie prostokąta. Znajdują się tu m.in. masztarnia oraz budynki dla pracowników. Wszystkie budynki są jednopiętrowe. Masztarnia przykryta jest mansardowym dachem, z trzema bramami z dekoracyjnymi szczytami. [ilustr.] Zabudowania folwarczne zostały na początku XX wieku przebudowane i zyskały wówczas neorenesansowy wygląd. [ilustr.] [ilustr.] Obecnie pełnią różne funkcje. Masztarnia wykorzystywana jest jako przestrzeń wystawowa, a pozostałe budynki folwarczne – jako mieszkania, wakacyjne domy, kawiarnia, a także wypożyczalnia rowerów i sprzętu wodnego.

 

Oranżeria i szklarnie

Oranżeria znajduje się nieopodal zabudowań folwarcznych. To budynek na planie prostokąta z elementami gotyku i sztuki mauretańskiej. Elewacja frontowa podzielona na trzy części, w każdej z nich znajdują się trzy duże okna w stylu Tudorów⁴⁸, całość zwieńczona dekoracją zbliżoną do krenelażu. [ilustr.] [ilustr.] [ilustr.] [ilustr.] Oranżeria służyła roślinom do przezimowania, ale po 1945 roku pełniła też funkcję schroniska dla młodzieży i szopy na narzędzia. Obecnie, oprócz właściwego przeznaczenia dla roślin kubłowych (przenoszonych na zimę z rampy), wykorzystywana jest także jako sala koncertowa i wykładowa. Opodal Oranżerii znajdują się szklarnie (m.in. prezentowana jest tu stała wystawa o ananasie, w nawiązaniu do dawnego Tropenhaus, gdzie uprawiano ananasy) oraz ogród warzywny.