Lokalizacja i opis ogólny założenia - Zespół zamkowo-parkowy w Mużakowie - Mużaków - Pałace i Parki Środkowego Nadodrza

1. Lokalizacja i opis ogólny założenia

Park Mużakowski (niem. Muskauer Park) zaliczany jest do najwspanialszych założeń parkowych w Europie. Położony jest w dolinie Nysy Łużyckiej i rozciąga się po obu stronach tej granicznej rzeki – w niemieckim Bad Muskau¹ (Saksonia) i w polskiej Łęknicy (woj. lubuskie). Jego twórcą był książę Hermann von Pückler-Muskau, który pracował nad założeniem w latach 1815-1844. Jest to jeden z największych historycznych parków krajobrazowych w Europie, oparty na kompozycyjnych wzorach parku angielskiego, który pomyślany został jako „zintegrowany krajobraz”. Centralna część parku zajmuje powierzchnię ponad 348 ha, w tym ok. 136 ha znajduje się na terenie Niemiec, a blisko 212 ha po stronie polskiej. Pozostała część kompozycji stanowi strefę buforową o powierzchni 1205 ha². Na to całościowe założenie składają się trzy zasadnicze komponenty: elementy naturalne w postaci łąk, lasów, pól uprawnych, rzecznych tarasów, wąwozów i wód; elementy architektoniczne tworzone przez człowieka (Stary Zamek, Nowy Zamek, Dom Kawalerów, zabudowania Folwarku, Oranżeria, mosty, mała architektura itd.) oraz pasy zieleni wchodzące w przestrzeń urbanistyczną (Bad Muskau)³.

Krajobrazowy park, będący połączeniem natury oraz sztuki ogrodowej, został zakomponowany strefowo. Główna część założenia – Park Zamkowy (Schlosspark) – z ogrodami kwiatowymi, reprezentacyjnymi budynkami oraz tzw. pleasureground (typ tego ukształtowania wprowadził w Niemczech właśnie Pückler), znajduje się po stronie niemieckiej. Również po tej stronie są Park Górski (Bergpark) i Park Zdrojowy (Badepark). Natomiast po polskiej stronie granicy przeważają położone na nadrzecznych tarasach łąki i lasy, które nadają tej części parku naturalistyczny charakter. W obu częściach – wschodniej i zachodniej – znajdują się elementy małej architektury. Niezwykle istotne w koncepcji księcia Pücklera są wizualne relacje między głównym budynkiem – Nowym Zamkiem i różnymi punktami widokowymi rozmieszczonymi wzdłuż nadrzecznych tarasów. Wykorzystując ukształtowanie terenu oraz elementy kulturowe, Pückler zaprojektował te topograficzne powiązania (osie), tworząc wyjątkową sieć relacji widokowych.

Park Mużakowski (wraz z innymi stworzonymi przez Pücklera) wyznaczył standardy dla tworzenia założeń krajobrazowych i stał się przykładem dla wielu parków nie tylko w Europie, ale również w Stanach Zjednoczonych⁴.

W lipcu 2004 roku Park Mużakowski/Muskauer Park został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO. Jak każdy obiekt z Listy reprezentuje on wyjątkowe, uniwersalne wartości. Wpisu dokonano w oparciu o dwa z sześciu kryteriów kulturowych, uznając Park za ilustrację przełomowego etapu rozwoju stworzonego przez człowieka idealnego krajobrazu (kryterium nr 1) oraz prekursorski przykład projektowania krajobrazu w miastach i jego wpływu na rozwój architektury krajobrazu jako osobnej dyscypliny (kryterium nr 4)⁵. Ponadto doceniony został wysoki stopień autentyczności i integralności założenia, mimo wielkokrotnych zmian jego właścicieli (w tym nawet podległości państwowej), a także zniszczeń w wyniku II wojny światowej. Park jest obecnie (2017) jednym z 37 transgranicznych obiektów na Liście UNESCO, w tym jednym z trzech znajdujących się częściowo w Polsce (obok polsko-białoruskiej Puszczy Białowieskiej oraz zespołu drewnianych cerkwi w polskim i ukraińskim regionie Karpat). Jest też jedynym obiektem z tej prestiżowej Listy na terenie województwa lubuskiego. [ilustr.] [ilustr.]