Dzieje zespołu i jego właściciele - Zespół pałacowy w Piotrkowicach - Piotrkowice - Pałace i Parki Środkowego Nadodrza

2. Dzieje zespołu i jego właściciele

Pałac znany z ilustracji F. B. Wernhera z około 1750 r. [ilustr.] powstał prawdopodobnie około 1575 r. jako dwór renesansowy. Dwór ten przebudowano w sposób znaczący na barokowy pałac około 1693 r. Barokową przebudowę kontynuowano również w latach 20. XVIII w. W tym samym czasie przy pałacu powstała oficyna, widoczna na fotografii z pocz. XX w. [ilustr.]. Przed 1937 r. została ona rozebrana wraz z neobarokowymi przybudówkami przy elewacji wschodniej [ilustr.]. Czas powstania tych nieistniejących aneksów nie jest znany. Na przełomie XVIII i XIX wieku powstały pierwsze zabudowania folwarczne, w tym spichlerz, przy którym – wg informacji R. Konwiarza z początku XX w. – znajdował się również browar [ilustr.]. Nie wiemy jak w XVIII w. wyglądała część folwarku, w której ok. 1850 r. powstały: ujeżdżalnia, oficyna i dwie stajnie (do czasów współczesnych pozostała jedna z nich). W tym samym czasie w parku zbudowano mauzoleum oraz – obok pałacu – mauretański kiosk, który jest bardzo dobrze widoczny na rycinie Dunckera [ilustr.] i fotografiach z początku XX w.

Po raz pierwszy wieś jest wymieniona w dokumencie Henryka IV Probusa z 17 września 1279 roku. Historię właścicieli należałoby zacząć od Mikołaja Parsiwala z Piotrkowic, wspomnianego przez Sinapisusa¹ jako właściciela dóbr piotrkowickich w 1644 r. Wzmianka Sinapiusa wskazuje, że siedzibą jego były Piotrkowice, a włości posiadał w okolicach Prusic. Kolejnymi potwierdzonymi właścicielami byli Nostitzowie; pierwszym był Sebastian von Nostitz, dowódca garnizonu w Wołowie, którego płyta nagrobna znajduje się w kościele w Strupinie². W Strupinie znajduje się również epitafium kolejnego pana na Piotrkowicach, Balthasara von Nostitz (zm. 1601 r.)³. Nostitzowie sprzedali majątek Leonardowi Skopp von Heizendorf, wymienionego przez Sinapiusa⁴ jako posiadacz siedziby w Gross Peterwitz w 1617 r. Po nim właścicielem dóbr piotrkowickich został Hans von Studnitz, którego córka Anna Maria von Studnitz wyszła za Georga Leonarda Colonnę von Fels (od jego nazwiska często nazywa się obiekt pałacem Colonnów). Tradycyjnie to on uchodzi za inicjatora przebudowy i wykorzystania artystów północnowłoskich do dekoracji pałacu.

Hrabia Colonna był koniuszym oraz sekretarzem księżniczki Eleonory Habsburżanki, żony Michała Korybuta Wiśniowieckiego, koronowanej na królową Polski w 1670 r. na Jasnej Górze. „Najlepsza Habsburżanka na tronie polskim” zapisała się bardzo pozytywnie w historii Polski, m.in. ze względu na pogodzenie malkontentów ze zwolennikami Wiśniowieckiego, zapobiegając w konsekwencji wojnie domowej w Polsce⁵. G.L. Colonna był również sekretarzem królowej po opuszczeniu Polski, kiedy wyszła ona za Karola V, księcia lotaryńskiego. Po śmierci Colonny w 1684 r.⁶ kolejnym właścicielem Piotrkowic oraz drugim mężem Anny Marii była inna znacząca postać – hrabia Joachim Wilhelm von Maltzan, władca wolnego państwa stanowego w Miliczu. Sinapius pisze o nim, że posiadał „piękny” pałac w Piotrkowicach oraz ogród ozdobny i zwierzyniec. On był odpowiedzialny za największy rozkwit dóbr piotrkowickich. Ogród barokowy – ówcześnie utworzony – uchodził na jeden z najpiękniejszych na Śląsku. Wspominał o nim Henel von Hennenfels w swojej pracy o Śląsku⁷. W drugim wydaniu tego dzieła znalazła się lista najznamienitszych ogrodów na Śląsku: ogród biskupi w Nysie, Lobkoviców w Żaganiu, Opersdorffów w Głogówku, Gellhornów w Pieszycach, Hohbergów w Cierniach, Nostitów w Mściwojowie, Luboradzu i Niwnicach, Neidhardów w Krzykowie, Maltzanów w Piotrkowicach i Seilerów w Poświętnem⁸.

W 1728 r. Joachim Wilhelm von Maltzan ożenił się z Anną Zofią Christianą von Espach, właścicielką majoratu w Brzezince W tym czasie realizowano budowę tamtejszego późnobarokowego pałacu wg projektu Johanna Blasiusa Peintnera. Przez kilkadziesiąt lat te dwie najpiękniejsze barokowe rezydencje Śląska znajdowały się w rękach jednej rodziny (pałac w Brzezince jest obecnie w stanie ruiny, a osiemnaście rzeźb z dawnego barokowego ogrodu trafiło po 1945 r. do ogrodu w Wilanowie).

Po bezpotomnej śmierci Maltzana dobra piotrkowickie przeszły w ręce Friedricha Kospotha⁹. W 1787 r. od rodziny Kospothów, po bezpotomnej śmierci wdowy z domu Reichenbach, zamężnej po raz drugi (von Promnitz), Piotrkowice kupił Adolph Albrecht Heinrich Leopold hrabia von Danckelmann (1736–1807), minister sprawiedliwości Prus¹⁰. Pochodził ze znakomitej rodziny śląskiej, która miała duże zasługi dla rozwoju królestwa Prus, szczególnie w zakresie kultury oraz organizacji wymiaru sprawiedliwości. Jego ojcem był premier rządu Prus, bratem zaś – zarządca zamorskich posiadłości holenderskich w Kapsztadzie i Czinsurze. Urodzony w 1768 r. syn Adolpha Albrechta Heinricha Leopolda, Wilhelm Heinrich August Alexander (zm. 1830) był również ministrem sprawiedliwości Prus, ale też przez kilka lat rządcą Prus Południowych po III rozbiorze Rzeczpospolitej. Wraz z ministrem ds. Prus Południowych Hoymem był odpowiedzialny za zorganizowanie zarządu zaboru pruskiego. Jak wynika z relacji współczesnych¹¹ miał on wprowadzić liberalne rządy w Prusach Południowych. Historyczne znacznie ma jego mowa w Poznaniu w kościele jezuickim oraz podczas kolacji w kolegium jezuickim dn. 7 maja 1793 r., skierowana do zebranych przedstawicieli szlachty i duchowieństwa polskiego. Jako przedstawiciel Prus negocjował oraz podpisał tzw. konwencję elbląską dn. 10 lipca 1807 r. w wyniku pokoju w Tylży pomiędzy Napoleonem a carem Rosji i królem Prus. Pokój tylżycki stworzył możliwość powstania Księstwa Warszawskiego na terenach drugiego, trzeciego i częściowo pierwszego zaboru pruskiego. Konwencja elbląska przywracała zaś Księstwu Warszawskiemu region Częstochowy.

„Heinrich Friedrich Carl Graf von Danckelmann, urodzony 23 października 1797 roku (możliwe, że już w Piotrkowicach). Dwukrotnie żonaty, w pierwszym przypadku bezdzietnie, z drugiego związku z Albertiną Sophią von Kessel, urodził się Eberhard Alexander von Danckelmann (1836), kolejny dziedzic Piotrkowic. Heinrich Friedrich był również urzędnikiem na państwowej posadzie. Prezes Sądu Królewskiego, doktor prawa, podobnie jak dziadek odznaczony orderem „Rycerz Czerwonego Orła”. Duncker tak o nim pisze: „Inteligentny i dowcipny, postępowy człowiek, któremu nieobce były nauka i sztuka. Położył ogromne zasługi w rozbudowę i upiększenie Gross–Peterwitz. Założył posiadający wiele zalet park w stylu angielskim”. Odziedziczył Piotrkowice w wieku 33 lat i rozporządzał majątkiem do 1848 roku (przez 18 lat), zmarł 18 lutego. Całkiem możliwe, że jako pierwszy z Danckelmanów spoczął w rodzinnym mauzoleum.

Eberhard Alexander von Danckelmann, w przeciwieństwie do swoich przodków nie wybrał kariery urzędnika państwowego (prawnika, dyplomaty czy osoby publicznej). Urodzony 19 września 1836 roku w Piotrkowicach, uwielbiał muzykę, która była jego życiową pasją. Znany był w całych Niemczech jako wybitny śpiewak operowy i wiele wskazuje, że twórczość Richarda Wagnera była mu szczególnie bliska. W 1861 roku dokonał równie ważnego i dobrego wyboru, mianowicie postanowił poślubić Herthę Charlottę hrabinę von Moltke. Ta wspaniała ceremonia odbyła się w kościele zamkowym w Neusterlitz (perła architektury neogotyckiej). Rok po ślubie narodziła się córka Eleonora Deodata, a dwa lata później syn Heinrich (1864). W kwestii majątku, hrabia Eberhard wniósł także sporo pozytywnych zmian, cytując za Dunckerem: „Podobnie jak ojciec inwestował w upiększenie parku sadząc rozłożyste, tysiącletnie dęby oraz wykonał wiele prac mających na celu upiększenie samego pałacu. Przeprowadzony remont nawiązywał do XVII wiecznej tradycji, jeszcze z czasów rodziny Colonów. Pokoje na parterze zachowały wspaniałe sklepienia i sztukaterie, na suficie pozostawiono herby poprzednich właścicieli. Na zewnątrz wygląd pałacu nie uległ zmianie, zachowując styl i sztukaterię włoskiego architekta (G. Simonetti). Rezydencja składa się z pałacu, oranżerii, spichlerzy, stajni pałacowych oraz hipodromu ozdobionego wewnątrz okazałymi lustrami. Wszystko połączone zostało razem z parkiem w jedną całość.”¹². Eberhard, wraz z żoną Herthą, zakupił w 1872 roku pałacyk myśliwski „Rodeland”, który odremontował, i gdzie wspólnie z rodziną chętnie wypoczywał w okresie letnim. Znajdował się on w górach, niedaleko Wojcieszowa i znany był jako „Villa Danckelmann”. Obecnie pozostały tylko niewielkie ruiny po tej malowniczej budowli (grafika Dunckera)¹³.”

Ostatnimi przedwojennymi właścicielami Piotrkowic byli Dagmar von Danckelmann [ilustr.], znana pianistka i jej mąż, Eberhard Wilhelm Eilhard von Pannwitz, niemiecki dyplomata. Studiował prawo i w Greisfaldzie uzyskał w 1913 r. tytuł doktora prawa. Zaraz po egzaminie dyplomatyczno-konsularnym wstąpił do służby dyplomatycznej. W 1928 r. został radcą ambasady Niemiec w Warszawie, a w 1936 r. ambasadorem Niemiec w Tiranie. Po aneksji Albanii przez Włochy w kwietniu 1939 r. pozostał przedstawicielem Niemiec do 1941 r. jako konsul generalny¹⁴. Rodzinne włości von Danckelmanów obejmowały również pobliską Kruścinę Wielką, w której zarządzała druga z sióstr von Danckelmann, Irene. Wyszła za przedstawiciela rodu von Keszycki. Irene była znana ze swojej urody, a malował ją w latach 20. XX w. m.in. Philip Alexius de László, słynny portrecista przedwojennej arystokracji¹⁵.

Historia własności zespołu pałacowo-parkowo-folwarcznego w Piotrkowicach ma swoją ciekawą kontynuację po okresie państwowej własności Skarbu Państwa RP. Obecnie właścicielem zespołu pałacowo-parkowo-folwarcznego jest Arkadiusz Michoński, zawodowy polski urzędnik i dyplomata, który negocjował członkostwo Polski w Unii Europejskiej, był radcą Stałego Przedstawicielstwa RP przy UE w Brukseli i przy ONZ w Wiedniu, radcą-ministrem Ambasad Rzeczpospolitej Polskiej w Hadze i Bukareszcie.