1. Lokalizacja i opis ogólny założenia
Zespół usytuowany w prawobrzeżnej części miasta Żagania, na południowy-wschód od historycznego Nowego Rynku (ob. Pl. Słowiańskiego), na którym usytuowane są m.in. budynki administracji książęcej, tj. wczesnoklasycystyczny dom stanowy z 1793 r., ob. Urząd Miejski (Pl. Słowiański 17) oraz neoklasycystyczna siedziba Rządu Książęcego, późn. Kamery Książęcej z końca XVIII w., przebudowana w latach 1919-1920, ob. Sąd Rejonowy (ul. Szprotawska 3). Wjazd główny na teren zespołu położony jest od strony północnej. Północną granicę zespołu wyznacza ul. Szprotawska, biegnąca przez historyczne Przedmieście Bożnowskie aż do zespołu szpitalnego, granicę wschodnią wyznaczają Most Ludwika (1932-1933), most żelazny na Bobrze (przed 1903 r.), południowy odcinek ul. Żelaznej i ul. Leśna, granicę południową – wschodni odcinek ul. Kolejowej i tereny dworca kolejowego, zachodnią zaś – ul. Stanisława Moniuszki, biegnąca równolegle do południowego brzegu południowej odnogi Bobru (d. Tylnego Bobru), ul. Mostowa, południowy brzeg północnej odnogi Bobru – d. Młynówki (równolegle do wschodniego odcinka ul. Rybackiej oraz południowa i wschodnia granica współczesnego osiedla mieszkaniowego przy ul. Karola Libelta.
Zespół składa się z trzech części: północnej, położonej między ul. Szprotawską i osiedlem mieszkaniowym a Młynówką i Bobrem, zw. Parkiem Pałacowym, części środkowej, zw. Bażanciarnią, położonej między Młynówką a Tylnym Bobrem oraz części południowo-wschodniej zw. Parkiem Górnym, położonej między ulicami Żelazną, Leśną, Kolejową i St. Moniuszki a Tylnym Bobrem. Część północna składa się z rezydencji i ogrodu pałacowego, zw. ob. Parkiem Pałacowym oraz zespołu szpitalnego na krańcu wschodnim, u zbiegu ulic Szprotawskiej i Żelaznej. W części tej usytuowane barokowy pałac książąt żagańskich, ob. siedziba Pałac Książęcy Sp. z o.o. (ul. Szprotawska 4), po wschodniej stronie głównego wjazdu zlokalizowany Dom Wartownika, późn. Dom Portiera I we włoskim stylu willowym (1845 r.), ob. nieużytkowany, na północny-wschód od pałacu – budynek inspektora, późn. dyrektora parku, ob. budynek mieszkalny (ul. Szprotawska 6, 1849 r., przebudowany w 2 poł. XX w. z zatarciem cech stylu szwajcarskiego), nad stawem karpiowym eklektyczny Domek Wędkarski (1853 r., przeb. 1880 r.), ob. pozbawiony części wystroju architektonicznego, i spichlerz w konstrukcji muru pruskiego (1855 r.), ob. pensjonat „Młynówka” (ul. Żelazna 2), na północno-wschodnim krańcu Domek Portiera, późn. Dom Portiera II w stylu szwajcarskim (1848 r.), ob. siedziba Stowarzyszenia turystycznego „Piechur” (ul. Szprotawska 24), przy Moście Ludwika modernistyczny budynek książęcej elektrowni wodnej (ul. Żelazna 4, 1924 r.). Zespół szpitalny (ul. Żelazna 1) otoczony ogrodzeniem z bramą neogotycką (przed 1853 r.), złożony z następującej zabudowy: kościoła rzym.-kat. fil. pw. Św. Krzyża (gotycki z XIV w., remontowany w 1701 r., regotycyzowany w latach 1845, 1847 i 1849), neogotyckiego Domu Kapelana (1851 r.), ob. nieużytkowanego, neogotyckiego Szpitala Doroty (1851-1859), ob. w trakcie remontu, neogotyckiego Domu Marii (1906 r.), ob. nieużytkowanego, neogotyckiego budynku gospodarczego (ok. 1900 r.), ob. nieużytkowanego, neogotyckiego budynku portierni (1 ćw. XX w.) i neogotyckiej kaplicy loretańskiej (2 dekada XX w.). W kościele pw. Św. Krzyża m.in. sarkofagi książąt żagańskich Wilhelminy (zm. 1839), Doroty (zm. 1862) i Ludwika (zm. 1898) oraz ołtarz główny z obrazem „Ukrzyżowanie” Karla Begasa z 1848 r. Przy elewacji południowej kościoła neogotycki nagrobek książęcego radcy budowlanego Leonarda Dorsta von Schatzberga (zm. 1851). W kaplicy szpitalnej m.in. późnogotycki tryptyk ze scenami z życia Marii (ok. 1500 r.) oraz rzeźba marmurowa „Męczeństwo św. Doroty” (1855 r., Félicie de Fauveau). Na wschodnim odcinku Tylnego Bobru betonowa zapora (1912 r.). W północno-zachodniej części Bażanciarni modernistyczny basen miejski (ul. Mostowa, 1935 r.).