Opis architektury i wystroju architektonicznego pałacu - Zespół pałacowo-parkowy w Żaganiu - Żagań - Pałace i Parki Środkowego Nadodrza

3. Opis architektury i wystroju architektonicznego pałacu

Jak podaje Bernhard Patzak, powołujący się na istniejące przed 1939 r. w archiwum książęcym akta, w 1674 r. roboty budowlane przy pałacu były już bardzo zaawansowane, obiekt nadal nie był jednak zadaszony¹⁹. W tym okresie, prócz Antonia Porty, w Żaganiu zatrudnieni byli kamieniarz Bernardo Ferretto i mistrz ciesielski Paul Oppeneuder z Roudnic²⁰. Zdaniem Róży Kąsinowskiej, która analizowała źródła dotyczące żagańskiego pałacu i jego architekturę, budowę skrzydeł północnego i zachodniego zakończono w tym samym okresie, zapewne przed 1680 r., a realizację inwestycji przerwano lub spowolniono po śmierci księcia Wacława Euzebiusza, którego spadkobierca, Ferdynand August Leopold książę von Lobkovic (1686-1715) nie był jeszcze pełnoletni²¹. [ilustr.] Jak twierdzi B. Patzak dopiero po objęciu księstwa w 1686 r. kontynuował on prace budowlane²².

Obiekt barokowy, murowany, trzykondygnacyjny, wzniesiony na rzucie litery U, kryty dachami dwu- i trójspadowymi z lukarnami, od północy i zachodu otoczony suchą fosą. W fosie tej mosty murowane łukowe – północny wzniesiony w 1803 r., poddany renowacji w 1845 r., zachodni zaś zbudowany w 1846 r. Elewacje pałacu w partii sutereny rustykowane, w partii parteru i piętra rozczłonkowane rustykowanymi lizenami, między które wpisane są podziały ramowe, przeprute otworami okiennymi umieszczonymi na osi; otwory te prostokątne, z podokiennikami, w rustykowanych obramieniach, na wysokości parteru zwieńczone maszkaronem i naczółkiem w formie zdwojonych wolut, zaś na wysokości piętra – maszkaronem. Gzyms koronujący wyodrębniony półwałkiem, zdobiony płytami prostokątnymi z fartuchami, rozmieszczonymi rytmicznie; w linii lizen płyty te zdwojone, zdobione maszkaronem. Elewacje północna, zachodnia i wschodnia czternastoosiowe, elewacje południowe skrzydeł zachodniego i wschodniego trzyosiowe. W ósmej (licząc od wschodu) osi elewacji frontowej oraz w siódmej (licząc od północy) osi elewacji zachodniej umieszczone portale balkonowe o boniowanym licu, ze zdwojonymi lizenami. Elewacje od strony dziedzińca na obu kondygnacjach rozczłonkowane ślepymi arkadami, dzielone pilastrami w wielkim porządku. Pachy łuków arkad wypełnione stylizowaną dekoracją o motywach kwiatów akantu, w zwornikach łuków arkad maszkarony. Otwory okienne przyziemia prostokątne, w rustykowanych obramieniach z podokiennikami. Otwory okienne piętra w profilowanych opaskach z kluczem, zamknięte łukiem pełnym podwyższonym. Komunikację z dziedzińcem od strony południowej zapewniają dwie rampy, między którymi usytuowana murowana oranżeria na rzucie prostokąta. Elewacja frontowa oranżerii dziesięcioosiowa, przepruta umieszczonymi parzyście otworami okiennymi zamkniętymi łukiem odcinkowym; w centralnej części tej elewacji herb księżnej żagańskiej Doroty. Na elewacji zachodniej wmurowana tablica z inskrypcją w języku łacińskim, upamiętniającą budowę oranżerii w 1847 r. przez księżną Dorotę.

Wnętrze pałacu jednotraktowe, z wąskimi korytarzami od strony dziedzińca. Pomieszczenia na piętrze posiadają układ amfiladowy. Pomieszczenia sutereny, korytarze na parterze oraz pomieszczenia w południowej części skrzydła zachodniego na parterze i za klatką schodową w skrzydle północnym sklepione krzyżowo. W skrzydłach północnym i zachodnim sienie przejazdowe sklepione kolebkowo. Płaszczyznę sklepień obu sieni pokrywa barokowa dekoracja sztukatorska w postaci centralnie usytuowanej prostokątnej profilowanej ramy z podwieszonymi wstęgami i pękami owoców, otoczonej umieszczonymi w czterech narożnikach płycinami o krawędziach zdobionych perełkowaniem. Obok przejazdów zlokalizowane reprezentacyjne klatki schodowe ze świetlikami wspartymi na filarach, sklepione krzyżowo. Przy podestach umieszczone wnęki zamknięte hemisferycznie, wypełnione konchą, barokowe. Część otworów wejściowych do pomieszczeń parteru posiada kamienne obramienia z uszakami, barokowe. W przypadku trzech wnętrz w części południowej skrzydła zachodniego w obramieniach tych występują dodatkowo zwieńczenia w postaci prostokątnej płyty zdobionej muszlą i podwieszoną po bokach draperią oraz naczółka trójkątnego lub segmentowego. Nad jednym z wejść usytuowany kamienny herb księcia żagańskiego Filipa von Lobkovic (1715-1734).

Spośród wnętrz parteru na uwagę zasługuje barokowy wystrój sztukatorski pomieszczenia po zachodniej stronie sieni głównej (północnej) oraz klasycystyczny wystrój wnętrza w narożniku północno-zachodnim. Na piętrze trzy sale w skrzydle północnym, tj. Biblioteka Niemiecka, Sala Poselska, ob. Sala Purpurowa i Sala Autografów, ob. Sala Kurlandzka, oraz Biblioteka Francuska i Galeria Obrazów, ob. Hol Wiedeński zachowały wczesnoklasycystyczny wystrój z końca XVIII w.