Dzieje zespołu i jego właściciele - Zespół pałacowo-parkowy w Trzebielu - Trzebiel - Pałace i Parki Środkowego Nadodrza

2. Dzieje zespołu i jego właściciele

Trzebiel dawniej był miastem rycerskim. Lokowane zostało w XIII w. w rejonie krzyżowania się dwóch szlaków handlowych: z Gubina do Zgorzelca i z Żar do Forstu (pol. Zasieki), na bazie osady przydrożnej oraz kościelnej. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1301 r., gdy było wymieniane pod nazwą Opiddum Trebule. Jej założycielami był prawdopodobnie ród rycerski Ileburgów (Eulenburgów). W 1319 r. źródła pierwszy raz wymieniają trzebielski zamek – drewnianą budowlę (w odniesieniu do castrum Tribule), który prawdopodobnie był siedzibą wspomnianej rodziny. Trzebiel był ośrodkiem rzemieślniczo-handlowym o charakterze lokalnym. Przez wieki zmieniał właścicieli³. Po Eulenborgach, którym zawdzięczał lokację, w latach 1329–1388 władał nim ród von Hackenborn-Priebus, a od 1402 r. – rodzina von Horn⁴, wymieniana jeszcze w 1507 r.⁵ W 1411 roku król czeski Wacław IV oddał miasto w lenno Johannowi von Bieberstein. Od 1416 r. Trzebiel i Lubsko były wspólną własnością Hansa i Wenzla von Biebersteinów. W 1457 roku Heinze von Rackwitz kupił od nich miasto z przedmieściami, zamkiem i folwarkiem. Po śmierci w 1490 r. Johanna V von Bieberstein miasto zostało przejęte przez książąt saskich, po czym – od 1512 roku – dobra ponownie stały się własnością Bibersteinów. W 1552 r. po śmierci Christophera von Biebresteina państwo stanowe Żary-Trzebiel przeszło w formie zastawu w ręce księcia Georga Friedricha von Brandenburg-Ansbach. Po jego śmierci w 1558 roku miasto wykupił Balthasar von Promnitz, biskup wrocławski.

W 1601 r. Anzelm von Promnitz (ur. 1564) wybudował poza murami miasta dwór obronny, prawdopodobnie w miejscu wczesnośredniowiecznego grodu⁶. Był to budynek w stylu późnorenesansowym, jeden z niewielu w obecnym Lubuskiem przykładów pałacu-fortecy, zwanej z włoskiego „palazzo in fortezza”. Zbudowany na planie kwadratu, rozplanowany symetrycznie z sienią przelotową umieszczoną w osi środkowej oraz pomieszczeniami usytuowanymi w dwóch traktach po obu jej stronach. Jego elewacje dekorowały sgraffita⁷, czyli barwne dekoracje powstające w wyniku nakładania warstw różnobarwnych tynków oraz ich odpowiedniego zdrapywania. Teren posesji ogrodzony był murem z czterema cylindrycznymi bastejami⁸. W 1729 dwór został gruntownie przebudowany przez ówczesnego właściciela Erdmanna II Promnitza wg projektu nieznanego twórcy. Budynek zyskał wówczas formę barokowego pałacu. Z zewnątrz zmieniono elewacje [ilustr.], a wewnątrz centralne miejsce zajęła klatka schodowa [ilustr.], którą otaczał rząd pomieszczeń w układzie amfiladowym. Budynek został nakryty czterospadowym dachem mansardowym. Prowadził do niego mostek z ażurową ceglaną balustradą [ilustr.] [ilustr.] [ilustr.]. W 1765 r. dobra trzebielskie wraz z całymi Łużycami przeszły na rzecz Saksonii, a w 1815 r. – państwa pruskiego⁹. W tym czasie budynek służył celom reprezentacyjny miasta, gdzie goszczono najznamienitszych gości¹⁰. [ilustr.] W 1939 roku za cenne wyposażenie budynku uznano: kamienne kominki, stiukowe dekoracje pomieszczeń oraz 4 wazy na balustradzie mostku. Pałac przetrwał wojnę bez większych zniszczeń. W 1965 roku odnotowano częściowe uszkodzenia pałacu, a od 1973 r. był on już w stanie ruiny. W 1978 i 1991 r. (dach)¹¹ przeprowadzono remonty zabezpieczające obiektu. Obecnie pałac jest własnością prywatną.