Dzieje zespołu i jego właściciele - Zespół pałacowo-parkowy w Sławie - Sława - Pałace i Parki Środkowego Nadodrza

2. Dzieje zespołu i jego właściciele

W 1468 r. Melchior (II) von Rechenberg na Borowie Polskim (niem. Windischborau) nabył od księcia głogowskiego Henryka XI miasto Sławę wraz z położonymi wokół wsiami (weichbild sławski)¹, co zapoczątkowało trwający około dwa stulecia okres przynależności majątku do przedstawicieli tego jednego z najpotężniejszych w dziejach księstwa głogowskiego rodów. W dokumencie sprzedaży, wystawionym dnia 12 marca wspomnianego roku w Głogowie, po raz pierwszy wzmiankowany jest zamek w Sławie².

W małżeństwie Melchiora (II) von Rechenberga i jego żony Barbary Schaffgotsch von und zu Kynast und Greiffenstein urodziło się ośmiu synów i jedna córka; byli to:

 

1) Nickel (ur. 1497, zm. 1532 w Sławie), pan na Sławie, Gołaszynie (niem. Lindau) i Otyniu,

2) Melchior (III) na Borowie Polskim (zm. 1497),

3) Caspar,

4) Balthasar (zm. 1533), pan na Siedlisku (niem. Carolath),

5) Clemens (zm. 1550 ?), pan na Borowie Wielkim (niem. Grossenborau) i Sławie,

6) Hans (Johannes, zm. 1537 w Pradze), pan na Sławie, Borowie Polskim, Bytomiu Odrzańskim i Otyniu, od 1534 r. noszący tytuł barona,

7) Heinrich,

8) Günther,

9) nieznana z imienia córka (zm. 1539), zamężna von Gersdorf³.

 

Po śmierci Melchiora (II) w 1482 r. Sławę wraz z Przybyszowem (niem. Pürschkau) odziedziczyli synowie Nickel i Hans⁴. Drugi z nich zapisał się w historii księstwa głogowskiego jako jeden z pierwszych propagatorów nauk Marcina Lutra⁵. Już w 1524 r. przekazał on kościół w Sławie luteranom, w których rękach pozostał do roku 1654⁶. Starszy z braci Rechenbergów, Nickel zmarł w 1532 r. W 1536 r. żyjący jeszcze wówczas Hans von Rechenberg, nie posiadający męskiego potomka, zapisał w testamencie Sławę młodszemu bratu Clemensowi⁷.

Clemens von Rechenberg, właściciel majątku sławskiego od 1537 r.⁸, zawarł związek małżeński z nieznaną z imienia przedstawicielką rodziny von Ebersbach na Broniszowie (niem. Brunzelwaldau), z którą miał następujące potomstwo:

 

1) Caspara,

2) Melchiora, pana na Sławie i Borowie Wielkim,

3) Annę (zm. 1563), wydaną za Wenzela von Braun z Przecławia (niem. Ottendorf) i Solnik (niem. Zölling),

4) Balthasara (zm. 1567), pana na Sławie, Przybyszowie, Strączu (niem. Struntz), Borowie Wielkim i Gołaszynie⁹.

 

Zmarły być może w 1550 r. Clemens von Rechenberg pozostawił Sławę zapewne starszemu synowi Melchiorowi, żyjącemu jeszcze w 1550 r., którego jako pana tego majątku wymienia J. Sinapius¹⁰. Po nim właścicielem został młodszy brat Balthasar, żonaty z Anną z domu von Unruh z Borowa Wielkiego (zm. 1590), która powiła dziewięcioro dzieci:

 

1) Johanna (zm. 1581), pana na Sławie i Borowie Wielkim,

2) Sarę (zm. 1587), zamężną z Balthasarem von Glaubitz z Kotli (niem. Kuttlau),

3) Melchiora (1549-1625), wolnego pana na Kliczkowie (niem. Klitschdorf) i Przemkowie, właściciela Sławy, radcę cesarskiego, starostę kłodzkiego,

4) Annę, wydaną za Christopha von Glaubitz na Dalkowie (niem. Dalkau),

5) Balthasara (zm. 1604), pana na Strączu i Zalesiu (niem. Sälisch, ob. część Starego Strącza), założyciela zaleskiej linii rodu Rechenbergów,

6) Barbarę (zm. 1615), zamężną po raz pierwszy z Wolfgangiem von Niebelschütz na Glinicy (niem. Gleinitz), po raz drugi z Davidem von Stosch na Czernej (niem. Klein-Tschirne),

7) Sigismunda (zm. 1610) pana na Przybyszowie i Borowie Wielkim, założyciela przybyszowskiej linii rodu Rechenbergów,

8) Heinricha (zm. 1598) na Borowie Wielkim,

9) Friedricha¹¹.

 

Dziedzicem zmarłego w 1567 r. Balthasara von Rechenberga został pierworodny syn Johann, który zawarł związek małżeński z Anną z Glaubitzów na Czernej i spłodził z nią ośmioro dzieci¹². Johannowi von Rechenberg przypisuje się budowę około 1574 r.¹³ murowanej późnorenesansowej siedziby mieszkalnej w Sławie, której relikty zawiera obecny pałac (mowa m.in. o sklepieniu pomieszczenia w suterenie w skrzydle głównym, wspartym na kolumnie, której trzon pokrywają ornament okuciowy oraz kaboszony). Za jego czasów (1580) rozpoczęto także budowę nowego kościoła parafialnego dla sławskich ewangelików, bowiem dotychczas istniejąca budowla groziła zawaleniem¹⁴. Należy tu nadmienić, iż w tym samym okresie późnorenesansowy dwór mieszkalny polecił wznieść w pobliskim Przybyszowie brat Johannesa, Sigismund, zaś już w początkach nowego stulecia (1602) murowany kościół luterański w Strączu wystawił inny z braci, Balthasar¹⁵.

Po śmierci Johanna von Rechenberga w 1581 r. majątek sławski wykupił w 1587 r. jego brat Melchior von Rechenberg, założyciel baronowskiej linii rodu Rechenbergów, związanej ze Sławą¹⁶. Pierwsza żona Melchiora, Magdalena ur. von Dyhern z Konotopu (niem. Kontopp) zmarła bezdzietnie w roku 1601, druga zaś – Magdalena ur. von Haugwitz z Brodowa (niem. Brodelwitz), wdowa po Christophie von Schindel na Miękini (niem. Nimkau), poślubiona w 1604 r. – zmarła w roku 1624, wydawszy uprzednio na świat trzynaścioro dzieci¹⁷; były to:

 

1) Wolfgang (ur. 1578 w Konotopie, zm. 1616), wolny pan na Lodenau i Neusorge na Górnych Łużycach,

2) Johann Rudolph (ur. 1579 w Konotopie, zm. tego samego roku),

3) Maria (ur. 1580 w Pradze), zamężna z Casparem von Rechenbergiem, wolnym panem na Kliczkowie,

4) nieznany z imienia syn (ur. 1581, zm. tego samego roku),

5) Melchior (1583-1635),

6) Anna (ur. 1584 w Przybyszowie, zm. 1624), wydana w 1608 r. w Sławie za Ladislausa von Niebelschütz z Gawrony (niem. Gafron),

7) Balthasar (ur. 1585 w Śremie, zm. 1634),

8) Johann (ur. 1588 w Sławie, zm. 1664), ostatni właściciel Sławy z rodu Rechenbergów,

9) Barbara (ur. i zm. 1589 w Kłodzku),

10) nieznany z imienia syn (zm. 1592),

11) Sigismund (ur. 1593, zm. kilka dni później),

12) nieznany z imienia syn (zm. 1596),

13) Susanna, zamężna z Hansem Christophem von Trebra z Gehofen w Turyngii¹⁸.

 

W okresie przynależności majątku sławskiego do Melchiora von Rechenberga, tj. w roku 1604, zakończono budowę nowego kościoła parafialnego w Sławie¹⁹. [ilustr.] Był on miejscem pochówku licznych przedstawicieli rodziny Rechenbergów, o czym świadczą zachowane płyty nagrobne, w tym dziecięce, pochodzące głównie z 4 ćw. XVI w.²⁰. W roku 1619 powstała – istniejąca do czasów obecnych – ambona, ufundowana przez wspomnianą córkę Melchiora, Annę z Rechenbergów von Niebelschütz, której bogaty program ideowy – obok typowo protestanckich wątków chrystologicznych oraz związanych z podkreślaniem roli Słowa Bożego – zawiera wątki astrologiczne (odwołania do wygaśnięcia komety Halleya w 1618 r.) oraz służące gloryfikacji linii sławskiej rodu Rechenbergów.

Po zmarłym w 1625 r. Melchiorze majątek w Sławie przejął urodzony w 1585 r. syn Balthasar, ożeniony w 1624 r. z Joanną z domu baronową von Schenk, wdową po Georgu baronie von Schönaich, która zmarła kilka lat później (1629)²¹.

Po śmierci Balthasara von Rechenberga w 1634 r. posiadłość przeszła na jego brata Johanna, który zmarł w 1664 r.²² Był on ostatnim właścicielem Sławy z rodu Rechenbergów.

Od około połowy XVII w. rozpoczął się proces sukcesywnego wykupywania dawnych majątków Rechenbergów przez Johanna Franza (I) von Barwitz, barona von Fernemont (1597-1667), austriackiego generała broni, radcę wojennego na dworze Habsburgów, właściciela baronii Fernemont, majątków ziemskich Perlette i Touchy w hrabstwie Namur w należących do Habsburgów Niderlandach, dóbr lennych Gilgenberg w Austrii oraz majątku Sucha (niem. Zauche) w weichbildzie głogowskim²³, w latach 1652-1668²⁴ starostę księstwa głogowskiego. W latach 1654-1655 zakupił on majątki ziemskie Przybyszów i Sława²⁵, przy czym druga z wymienionych transakcji nabrała mocy prawnej dopiero w 1664 r.²⁶, tj. po śmierci Johanna von Rechenberga. Baron von Fernemont na mocy swego testamentu z 1667 r. przekształcił dobra sławskie w majorat, a na jego właściciela wyznaczył wnuka, Johanna Franza Wenzela, urodzonego w 1659 r. jedynego syna Johanna Alexandra von Barwitz, barona von Fernemont i jego żony Anny Cathariny baronowej von Zierotin²⁷.

Johann Franz (I) von Barwitz, baron von Fernemont żonaty był z Clarą Eugenie hrabiną von Gaure und Frezin (1600-1677)²⁸, z którą miał dwóch synów:

 

1) wspomnianego Johanna Alexandra (ok. 1630-1683), pana na Suchej,

2) Johanna Wenzela²⁹.

 

Jako gorliwy katolik wspólnie ze swą małżonką ufundował w Przybyszowie kaplicę pw. Matki Bożej Pod Krzyżem (ob. kościół fil. pw. MB Bolesnej), którą wzniesiono w latach 1657-1663³⁰.

Dziedzic Sławy, a od 1683 r. również Suchej³¹, Johann Franz Wenzel von Barwitz, baron von Fernemont pojął za żonę Franciscę hrabinę von Lodron, z którą miał syna Johanna Franza (II)³², urodzonego w 1688 r.³³ Z czasów tego właściciela majoratu (sprzed 1680 r.) znany jest opis sławskiego ogrodu zamkowego, który miał ówcześnie układ tarasowy, a ozdobiony był figurami herosów i urządzeniami wodnymi³⁴. Czas założenia tego ogrodu nie jest znany. Pod koniec życia Johanna Franza Wenzela, tj. dnia 26 czerwca 1721 r., w Sławie wybuchł katastrofalny w skutkach pożar, który zniszczył m.in. tutejszy zamek³⁵.

Odbudowy rezydencji i nadania jej późnobarokowej formy, podjął się jedyny syn i następca zmarłego w 1722 r.³⁶ właściciela, wspomniany Johann Franz (II) von Barwitz, baron von Fernemont. Dnia 27 maja 1732 r. zawarł on kontrakt z królewskim inspektorem budowlanym z Sulechowa, Friedrichem Höne w sprawie „odbudowy środkowej części zamku pańskiego w Sławie” (Aufbau des Mitteltheils des herrschaftl. Schlosses zu Schlawa)³⁷. Zadanie to zostało zrealizowane w latach 1732-1735³⁸. [ilustr.] [ilustr.] W następstwie tej inwestycji korpus główny rezydencji otrzymał formę późnobarokową, z artykulacją elewacji frontowej, północnej i ogrodowej za pomocą pilastrów w wielkim porządku, co znajduje liczne analogie w architekturze tego okresu (wśród przykładów architektury pałacowej z terenu Śląska wskazać można m.in. pałace w Szklarach Górnych, 1715-1725; Łażanach, ok. 1720; Chróstniku, 1723-1728; Chocianowie, 1728-1732; Długim, 1730-1740; Kamionnej, 1740-1744). Zastosowane w Sławie podwyższenie centralnej części korpusu głównego i wyróżnienie jej za pomocą ryzalitu pozornego było rozwiązaniem znanym na Śląsku od około 1680 r. (pałac w Sułowie), następnie powtórzonym w Żmigrodzie (modernizacja w latach 1706-1708) i Parchowie (około 1702), a także Grodźcu (1718). Rozplanowanie wnętrz pałacu sławskiego w części dwutraktowej nawiązywało do starszej, późnorenesansowej jeszcze tradycji, z kolei ta część obiektu, w której wprowadzono układ jednotraktowy z korytarzem, sięgała do wzorów XVII-wiecznych (pałac w Żaganiu, 4 ćw. XVII w.; Zabór, 4 ćw. XVII w.). Na elewacji południowego skrzydła rezydencji Fernemontów, którą to część Friedrich Bernhard Wernher – opisujący Sławę około 1770 r. – nazywa „starym zamkiem” (alte Schloss)³⁹, nie wprowadzono nowego wystroju architektonicznego, co może świadczyć o tym, iż ta część pełniła funkcje administracyjne, a nie reprezentacyjne.

Jak wynika z wiadomości pozyskanych przez F. B. Wernhera⁴⁰ inicjator przebudowy sławskiej rezydencji miał być również inicjatorem założenia ogrodu ozdobnego, który rozciągał się od pałacu do brzegu jeziora i otoczony był murem, co pokazują dwa rysunki wykonane przez tegoż autora⁴¹. [ilustr.] Ogród ten miał układ osiowy i symetryczny, zaś w jego centralnej części usytuowany był basen wodny. Granicę północną i południową tego założenia wyznaczały dwie aleje, wytyczone między żywopłotami, prowadzące do ozdobnych bram, wzniesionych nad brzegiem jeziora. Przed fasadą pałacu rozciągał się sad, natomiast do ogrodu ozdobnego od północy przylegał niewielki ogród przy oranżerii (Fruchthaus), na terenie którego eksponowano drzewka cytrusowe w donicach.

Johann Franz (II) von Barwitz, baron von Fernemont w 1722 r. zawarł związek małżeński z Josefą Marią Rosiną Antonią Johanną hrabiną Wilczek, baronową von Hultschin und Gutenland (1701-1735)⁴².W małżeństwie tym urodziło się sześcioro⁴³ dzieci, w tym:

 

1) Johann Franz (III) (1722-1770),

2) Ignatz (żył jeszcze w 1748 r.),

3) Maria Josepha Franciska Bernarda Johanna Nepomucena (1725-1758), zamężna po raz pierwszy z Ottonem Venantiusem von Frankenberg und Ludwigsdorf, hrabią von Frankenberg und Ludwigsdorf (1700-1753), a po raz drugi z Michaelem Johannem Evangelistą von Althann, hrabią von Althann (1710-1778),

4) Maria Theresia (1733-1800), wydana za Johanna Ernsta von und zu Sprinzenstein und Neuhaus, hrabiego von und zu Sprinzenstein und Neuhaus (1715-1764)⁴⁴.

 

W 1738 r. Johann Franz (II) von Barwitz, baron von Fernemont, od 1735 r. wdowiec, poślubił Eleonorę hrabinę Kolowrat⁴⁵.

Po jego śmierci w 1740 r. posiadłość objął pierworodny syn Johann Franz (III). W 1747 r. pojął on za żonę Charlotte hrabinę von Sobeck und Kosnitz (1730-1817)⁴⁶. Rok później, wraz z młodszym bratem Ignatzem, otrzymał od króla Prus Fryderyka II pruski tytuł hrabiowski i tytułował się odtąd „hrabią von Fernemont, baronem von Barwitz”⁴⁷. Zmarł w 1770 r.⁴⁸

Jego jedyny syn i następca, urodzony w 1761 r.⁴⁹ Johann Karl Stanislaus, późniejszy królewsko-pruski szambelan dworu i radca stanu, w 1784 r. poślubił Seraphine hrabinę von Sobeck und Kornitz, z którą rozwiódł się w 1809 r.⁵⁰ W 1785 r. ze związku tego narodził się przyszły dziedzic majoratu sławskiego, Franz Karl Stanislaus⁵¹. W drugim małżeństwie Johanna Karla Stanislausa, zawartym w 1809 r.⁵² z Marie Helene Luise z domu Herff (zm. 1863) i także zakończonym rozwodem⁵³, przyszła na świat córka Helene Auguste Sophie (ur. 1812), zamężna od 1839 r. z Theodorem hrabią von Seckendorff, królewsko-pruskim szambelanem dworu, posłem nadzwyczajnym i ministrem pełnomocnym na dworze hanowerskim⁵⁴.

Za czasów tego właściciela Sławy, tj. w czerwcu 1804 r., powódź zalała ogród i suterenę pałacu⁵⁵. Johann Karl Stanislaus hrabia von Fernemont, baron von Barwitz, zmarł w 1825 r. w Głogowie i jako ostatni z Fernemontów spoczął w krypcie kościoła parafialnego w Sławie⁵⁶.

Jego następca Franz Karl Stanislaus hrabia von Fernemont, baron von Barwitz, królewski landrat w Opolu i Gdańsku, późniejszy szambelan dworu i radca stanu⁵⁷, od 1816 r. żonaty był z Caroline ur. von Anhalt (1796-1863), z którą miał troje dzieci:

 

1) Karla Hermanna Franza (ur. 1817),

2) Franza Friedricha Karla (ur. 1821),

3) Seraphine Caroline Blancę (ur. 1825), wydaną w 1849 r. za barona von Wedell-Parlow na Niemeńsku (niem. Niemischhof) koło Drawna⁵⁸.

 

Polecił on zbudować grobowiec w parku pałacowym, w którym spoczął w 1847 r.⁵⁹

Jego pierworodny syn i ostatni przedstawiciel rodu von Fernemont na Sławie i Przybyszowie, Karl Hermann Franz poślubił w 1850 r. pochodzącą z mieszczańskiej rodziny z Królewca Emilie Friederike Wilde, z którą nie miał potomstwa⁶⁰.

Wkrótce po ślubie, tj. w latach 1853-1854, dokonał on przekształcenia parku pałacowego w Sławie na park romantyczny wg projektu słynnego niemieckiego architekta krajobrazu, Eduarda Petzolda (1815-1891)⁶¹, ówcześnie inspektora ogrodowego w majątku księcia Fryderyka Niderlandzkiego w Muskau⁶². W następstwie przeprowadzonych prac na nowo zakomponowano tereny pałacowego dziedzińca (dawny sad) oraz dawnego ogrodu ozdobnego, wprowadzono nowe gatunki drzew ozdobnych oraz założono park wzdłuż wschodniego i południowego brzegu jeziora ze stawem karpiowym⁶³. [ilustr.] [ilustr.] [ilustr.] Zapewne wówczas powstało także ogrodnictwo we wschodniej części zespołu, za oficyną pałacową, widoczne na roboczym planie Petzolda z 1853 r.⁶⁴ W opisie tego planu nie wspomina się⁶⁵ o starej oranżerii, której obecność potwierdza XVIII-wieczny rysunek F. B. Wernhera, co może świadczyć o tym, iż obiekt ten w połowie XIX w. już nie istniał, bądź został przeznaczony przez projektanta parku do wyburzenia. Wiadomo, iż ogrodnictwo pałacowe w Sławie oferowało do sprzedaży sadzonki ananasów i fiołków, o czym wiadomości pochodzą z 1885 r.⁶⁶

Małżonka właściciela Sławy, hrabina Emilie Friederike zmarła w 1878 r.⁶⁷, zaś wdowiec po niej – w 1884 r.⁶⁸; oboje pochowani zostali w grobowcu na terenie sławskiego parku⁶⁹. W 1885 r. wystawiono na aukcji w Lipsku bibliotekę zmarłego hrabiego, liczącą 4.438 pozycji⁷⁰.

Po bezpotomnej śmierci właściciela majątków ziemskich Sława i Przybyszów Wyższy Sąd Krajowy we Wrocławiu przyznał ostatecznie w 1886 r. prawa do obu tych posiadłości Heinrichowi Wilhelmowi hrabiemu von Haugwitz, baronowi von Klein-Obisch (1839-1907)⁷¹ z linii krapkowickiej rodu Haugwitzów i młodszej, katolickiej gałęzi związanej z majoratem Náměšť (niem. Namiest) na Morawach⁷². W rękach spadkobiercy hrabiego von Fernemont znajdował się ponadto majorat Náměšť, a także dobra alodialne Osová (niem. Ossowa) na Morawach⁷³. Od 1863 r. był on żonaty z Anną hrabiną zu Trauttmansdorff-Weinsberg (ur. 1841), z którą miał dwóch synów:

 

1) Heinricha Karla Johanna Wilhelma (ur. 1870), doktora prawa,

2) Karla Heinricha Wilhelma Maxa Thaddäusa Ottokara (1874-1948)⁷⁴.

 

Wiosną 1887 r. Heinrich Wilhelm hrabia von Haugwitz przybył do Sławy wraz z żoną i synami⁷⁵. [ilustr.]

Po jego śmierci w 1907 r. majorat sławski i majorat Náměšť odziedziczył syn Heinrich Karl Johann Wilhelm, żonaty z Gabrielle hrabiną Széchènyi, który zmarł w 1937 r. bezdzietnie, w związku z czym majątek przeszedł na syna jego brata Karla Heinricha Wilhelma Maxa Thaddäusa Ottokara i jego żony Sophii hrabiny von Baworow-Baworowski (1880-1913), urodzonego w 1901 r. Heinricha Karla Marię Josepha Franza hrabiego von Haugwitz (zm. 1966), od 1930 r. pozostającego w związku małżeńskim z Alicą hrabiną Kàrolyi von Nagy-Karoly (1905-1981)⁷⁶. Po dojściu Hitlera do władzy właściciele sporadycznie pojawiali się w Sławie⁷⁷. [ilustr.] Heinrich Karl Maria Joseph Franz hrabia von Haugwitz był ostatnim dziedzicem z rodu Haugwitzów.

W 1936 r. oglądający park pałacowy dendrolodzy odnotowali „starą, wspaniałą aleję lipową”, pojedyncze „wspaniałe” egzemplarze sosny czarnej (Pinus nigra), perełkowca japońskiego (Sophora japonica), lipy drobnolistnej (Tilia cordata), topoli czarnej (Populus nigra) i grabu pospolitego (Carpinus betulus)⁷⁸.

Losy pałacu w Sławie w pierwszych latach II wojny światowej są niejasne. Wiadomo, iż w 1943 r. był on już przejęty przez Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy, którego funkcjonariusze w latach 1943-1944 zdeponowali tu archiwum (tzw. archiwum Himmlera), w skład którego wchodziło około 100.000⁷⁹ lub nawet 1.500.000⁸⁰ książek, czasopism i dokumentów, głównie związanych z wolnomularstwem. Zbiory te w latach 1945-1946 – po dokonaniu inwentaryzacji – trafiły do Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu⁸¹.

Po zajęciu miasta przez wojska sowieckie (1 lutego 1945 r.) w pałacu funkcjonował lazaret⁸², a następnie – już po zakończeniu działań wojennych i przejęciu miasta przez polską administrację – biuro Urzędu Skarbowego⁸³. Od 1957 r. mieścił się tu Państwowy Dom Dziecka⁸⁴. [ilustr.] [ilustr.] [ilustr.] Adaptacja obiektu do nowej funkcji (1956-1957)⁸⁵ spowodowała konieczność częściowej przebudowy układu wnętrz, w tym budowy schodów w skrzydle południowym. Prawdopodobnie wówczas usunięto także wystrój sztukatorski wnętrz (z wyjątkiem głównej klatki schodowej) oraz piece i kominki. Całkowitej wymianie uległa stolarka okienna, wzniesiono także nowe schody w elewacji ogrodowej.

Od 2006 r. pałac wraz z najbliższym otoczeniem stanowią własność prywatną⁸⁶. Obecnie obiekt jest nieużytkowany, niewłaściwie zabezpieczony przed dostępem osób trzecich (stan na sierpień 2017 r.) i ulega systematycznej destrukcji, podobnie jak usytuowana obok oficyna. Teren pałacowego dziedzińca i ogrodu za pałacem jest bardzo zaniedbany, w przeciwieństwie do miejskiej części parku.