Opis architektury i wystroju architektonicznego pałacu - Zespół pałacowo-parkowy w Bieczu - Biecz - Pałace i Parki Środkowego Nadodrza

3. Opis architektury i wystroju architektonicznego pałacu

Znakiem rozpoznawczym założenia pałacowego w Bieczu jest częściowo zachowany XVII-wieczny budynek bramny, który, mimo iż został przebudowany w 1802 roku, zachował cechy baroku. Jest to obiekt murowany, trójkondygnacyjny nakryty cebulastym hełmem z przejazdem w parterze. Przejazd flankowany jest pilastrami, podtrzymującymi naczółek segmentowy z polem wypełnionym wspomnianymi powyżej kartuszami herbowymi, wykonanymi z piaskowca¹³. Z uwagi na zły stan techniczny budynku, dawny – brukowany dojazd do posiadłości, został wyłączony z użytku. Dzisiaj do majątku wiedzie droga ułożona z betonowych płyt prowadzącą pomiędzy XVIII-wieczną oficyną a zrujnowaną fabryką włókienniczą¹⁴. Oficyna, wzniesiona wkrótce po 1750 r.¹⁵, jest najlepiej zachowanym budynkiem historycznym w zespole. Jest to budynek zbudowany na planie prostokąta, parterowy nakryty dachem mansardowym. W środkowej części dziewięcioosiowej fasady znajduje się wejście ujęte pilastrami podtrzymującymi szczyt segmentowy. Jego pole wypełniają kartusze herbowe oraz motywy roślinne. Wnętrze oficyny jest dwutraktowe; stolarka drzwiowa i okienna są częściowo zachowane. Po przejęciu budynku przez nowego właściciela, który otoczył budynek troskliwą opieką, prace remontowe szybko postępują. Oficyna jest użytkowana [ilustr.].

Bryłę pałacu tworzą dwukondygnacyjny korpus główny na rzucie prostokąta o wymiarach 39,5 × 15,5 m oraz dwa symetryczne, stosunkowo krótkie, jednokondygnacyjne skrzydła boczne. Pałac zbudowano na nienośnym gruncie z wysokim lustrem wody, dlatego – jak wiadomo ze źródeł – budynek ten posadowiony został na drewnianych palach i ruszcie¹⁶. Korpus główny pałacu jest całkowicie podpiwniczony; nakryty czterospadowym dachem zaopatrzonym w lukarny i wole oka. Podpiwniczone skrzydło wschodnie i częściowo podpiwniczone zachodnie przykrywają dachy naczółkowe urozmaicone wolimi okami¹⁷. Kradzieże elementów obróbki blacharskiej dachu korpusu głównego, do których dochodziło w ostatnich latach, naraziły konstrukcję budynku na oddziaływanie wody opadowej, co doprowadziło do zawalenia części stropów. Obecnie trwają prace ratunkowe mające na celu wzmocnienie więźby dachowej i powstrzymanie dalszej destrukcji substancji zabytkowej¹⁸.

Na elewację frontową pałacu składają się: dziewięcioosiowa fasada korpusu głównego z trójosiowym ryzalitem, akcentującym centralnie usytuowane wejście główne poprzedzone kamiennymi stopniami, oraz ściany szczytowe i elewacje dziedzińcowe skrzydeł bocznych. Osie fasady korpusu głównego, pozbawionej na znacznej powierzchni tynku, wyznaczają prostokątne okna o niejednolitej stolarce. Otwór drzwiowy oraz dwa sąsiadujące z nim otwory okienne zamknięte są łukiem odcinkowym. Wszystkie otwory ryzalitu, z fragmentarycznie zachowanymi opaskami, zwieńczone są dekoracją z czytelnymi motywami muszli i rocaille; dekorację drzwi wejściowych wzbogaca ponadto sylweta orła z rozpiętymi skrzydłami. Elementy dekoracji wieńczącej ryzalit, złożone z balustrady zdobionej rzeźbami i wazami, zdemontowane ze względu na stan techniczny dachu, są obecnie eksponowane we wnętrzu pałacu. Dwuosiowe ściany szczytowe skrzydeł bocznych są gładko tynkowane (il.7); w ścianie skrzydła zachodniego znajduje się ponadto kwadratowe okienko doświetlające strych oraz, umiejscowiona pomiędzy dwoma oknami, tablica z kartuszem herbowym rodu von Wiedebach und Nositz-Jänkendorf¹⁹. Bliźniacze, pięcioosiowe elewacje dziedzińcowe skrzydeł bocznych przepruwają usytuowane w osi symetrii, poprzedzone kamiennymi stopniami otwory drzwiowe zamknięte łukami odcinkowymi i ujęte w profilowane opaski.

Trójosiowa elewacja wschodnia korpusu głównego posiada ryzalit środkowy podkreślony zadaszoną werandą oraz trójdzielne okno typu porte-fenêtre w górnej kondygnacji, flankowane pilastrami. Na werandę prowadzą współczesne, betonowe schody. Elewacja ta wyróżnia się na tle pozostałych stosunkowo dobrze zachowaną wyprawą tynkarską z czytelnym boniowaniem na poziomie parteru oraz profilowanymi opaskami okiennymi i lizenami (akcentującymi krawędzie ryzalitu oraz naroża) w górnej kondygnacji zwieńczonej gzymsem koronującym. Regularność podziału elewacji ogrodowej skrzydła wschodniego, przeprutej rzędem jednakowych okien, została zaburzona przez zamurowanie dwóch spośród pięciu otworów.

Podział elewacji południowej wyznacza dziesięć niesymetrycznie rozmieszczonych osi okiennych opatrzonych niejednolitą stolarką. W części środkowej dodatkowe okno na styku dwóch kondygnacji wskazuje na lokalizację wewnętrznej klatki schodowej. W części zachodniej usytuowano przeszklone drzwi komunikujące reprezentacyjną salę z ogrodem – obecnie przejście to jest niedostępne z uwagi na brak schodów zewnętrznych. Elewacja w znacznej mierze pozbawiona jest wyprawy tynkarskiej, miejscami czytelne są szczątkowo zachowane opaski okienne oraz odcinki gzymsu wieńczącego. Równie oszczędnie jak elewacja ogrodowa zakomponowana jest czteroosiowa elewacja zachodnia, którą dysharmonizują wtórne, niewielkie otwory okienne, zlokalizowane w części środkowej na poziomie wszystkich kondygnacji. Na zachodniej elewacji skrzydła bocznego znajdują się trzy nieregularnie rozmieszczone otwory okienne.

Mimo wielu przebudów budynku, w części głównej pałacu zachował się układ dwutraktowy, a w skrzydłach bocznych półtoratraktowy. [ilustr.] Z oryginalnego wyposażenia pałacowych wnętrz do dziś przetrwało bardzo niewiele. Na szczególną uwagę zasługuje główna klatka schodowa z XVIII-wiecznymi drewnianymi schodami²⁰ w centralnej części budynku, komunikująca wszystkie kondygnacje. W jej obrębie zachowały się klasycystyczne polichromie „utrzymane w pastelowych kolorach […], przedstawione są w formie bardzo wydłużonych łuków pełnych – stojących obok siebie, nad którymi znajduje się dekoracja z wieńców laurowych. Gdzieniegdzie pola wypełnione różnymi rekwizytami i trofeami.²¹” Kilka lat temu udało się odzyskać większość skradzionych elementów marmurowej posadzki, która w holu głównym układała się w wizerunek orła herbowego rodu Widebachów²². Ciekawostką jest odkryta w pomieszczeniu sąsiadującym z holem płytka podłogowa z 1937 roku, informująca o podarowaniu przez hrabiego Brühla marmurowej kamiennej podłogi dla P.F. v. Widebacha. Ponadto w pałacu zachowały się pojedyncze klasycystyczne oprawy luster, niegdyś zdobiących zdewastowane kominki oraz znaczna część stolarki drzwiowej.

Ostatnim niezwykłym zabytkiem w Bieczu jest kościół pw. MB Częstochowskiej. Zbudowany w 1721 roku jako ewangelicki wg projektu Georga Bähra, późniejszego twórcy słynnego Frauenkirche w Dreźnie. Jest budowlą murowaną z czerwonej cegły, pierwotnie tynkowaną, zbudowaną na planie krzyża greckiego, z półkolistą apsydą od strony wschodniej i kruchtą od zachodu. Budynek przykrywa wielospadowy dach z lukarnami, zwieńczony czworoboczną wieżą z ozdobnym hełmem. We wnętrzu zachowały się oryginalne empory i ołtarz, pochodzące prawdopodobnie z czasu budowy kościoła²³.