Dzieje zespołu i jego właściciele - Zespół pałacowo-parkowy w Bieczu - Biecz - Pałace i Parki Środkowego Nadodrza

2. Dzieje zespołu i jego właściciele

Miejscowość Biecz (niem. Beitzsch) wzmiankowana była po raz pierwszy bardzo wcześnie, bo już w 1000 roku pod nazwą Bezdicz¹, gdy podarowana została kościołowi w Nienburgu przez cesarza Ottona III². Majątek biecki wyjątkowy jest także ze względu na fakt, że od średniowiecza do 1945 r. pozostawał w rękach jednej rodziny – von Wiedebach. Jej pierwszym przedstawicielem związanym z Bieczem był wymieniony w 1316 r. Johannes de Bitsch³.

Najstarsza wzmianka o istnieniu dworu rycerskiego we wsi – zwanego starym zamkiem⁴ (Alte Burg, alter Hof) – pojawiła się w 1320 r. wraz z nazwiskiem Lorenza von Wiedebach⁵. Po nim w 1340 roku majątek odziedziczył Hans I Starszy, który następnie podzielił go między dwóch swoich synów Hansa II Młodszego i Caspara. Hans II odziedziczył część Biecza z istniejącym zamkiem oraz miejscowość Węgliny (Brandsorge); natomiast Caspar (wymieniany w źródłach do 1420 r.) otrzymał miejscowości Jasień (Gassen), część Datynia (Datten) i Ziębikowa (Seebigau) oraz drugą część Biecza, w której rozpoczął budowę „nowego zamku”. Budowa nowej siedziby w Bieczu doprowadziła do zadłużenia rodziny i w 1427 roku jej majątek zmniejszył się o Stary Jasień. Synowie Caspara: Ulrych (wymieniany w źródłach do 1490 r.) oraz Liborius (wymieniany do 1463 r.), podzielili między siebie przynależną im po ojcu część Biecza, która scalona została dopiero za czasów Hansa III (zm. 1541 r.). Majątek odziedziczył jego syn Hans IV (1539–1612), a następnie jego wnuk – noszący to samo imię – Hans V (zm.1630 r.), który odsprzedał w 1614 r. część wsi wraz z „nowym zamkiem” swojemu kuzynowi Georgowi III, władającemu drugą częścią wsi i zamieszkującemu w „starym zamku”. Przed połączeniem obu części miejscowości, za czasów Georga II (zm.1594) „nowy zamek przebudowany został zgodnie z renesansową modą”⁶. Być może dlatego też Georg III i jego żona Katharina von Dyhern, wybrali go na swoją główną siedzibę, jednocześnie przystępując do remontu „starego zamku”. Po śmierci Georga III zmarłego w 1619 r. podczas misji dyplomatycznej w Pradze, jego synowie Otto I oraz Georg IV (1601–1657) ożeniony z Anną von Glaubitz (zm. 1630)⁷, ponownie podzielili między siebie dobra. Otto I zmarł bezdzietnie w 1621 r., tym samym majątek biecki na powrót został w jednych rękach.

W 1627 r. „stary zamek” spłonął. W pałacowym archiwum odnotowano, że: „Szkody pożarowe w starym dworze w Bieczu, który dopiero co z wszelkim wyposażeniem ukończono, a który z powodu zarazy, którą Bóg Wszechmogący nawiedził to miejsce, nie był jeszcze zamieszkały; spłonęły także dworskie budynki mieszkalne i gospodarcze, które były dość rozległe i wystarczająco przestronne, magazyny, w których znajdował się spory zapas zboża, spłonęły obory dla bydła, duże stodoły pełne zboża⁸. Spalonego dworu nigdy nie odbudowano.

Po śmierci Georga IV dobra bieckie odziedziczył jego syn z pierwszego małżeństwa – Otto II (1623–1659) z żoną Barbarą Dorotheą von Wiedebach (zm.1659) z linii jasieńskiej rodu. Po jego śmierci majątek odziedziczyli nieletni synowie: Georg V (1655–1731) oraz młodszy Otton Georg (1659–1703) – główny poborca skarbowy Margrabstwa Dolnych Łużyc, który w 1682 roku otrzymał siedzibę dworską w Bieczu oraz majątki w Grodziszczu i Ziębikowie. W 1683 roku wybudował okazały budynek bramny z wieżą [ilustr.]. Po jego ślubie z zaledwie 14-letnią Johanną Sofią von Houwald, w 1684 r. budynek ozdobiono herbem aliansowym tzn. małżeńskim. Niestety para nie doczekała się potomka. Georg V był wyższym urzędnikiem Elektoratu Saksonii i swą siedzibę rodzinną miał na obszarze Górnych Łużyc. Po śmierci matki Dorothei w 1659 r. odziedziczył majątek w Dębince, a po śmierci brata Georga Ottona w 1703 r. – majątek biecki; ufundował kościół w Bieczu. Był trzykrotnie żonaty i miał siedmioro dzieci. Biecz otrzymał w spadku jego syn Otto Gottlob (1702–1750)⁹ żonaty z Johanną von Dallwitz, który zmarł bezpotomnie. Wówczas majątek przejął jego brat Friedrich (1707–1772), który swą siedzibę rodzinną miał, podobnie jak ojciec, na Górnych Łużycach. Kolejnym właścicielem bieckich dóbr był jego najstarszy syn Friedrich Gottlob (1744–1800)¹⁰ ożeniony z Heleną Charlottą Augustą Amalią von Wiedebach, który w roku zawarcia małżeństwa kupił od ojca dobra bieckie wraz z Grodziszczem i Ziębikowem. Na jego zlecenie, w latach 1795–1797 dwór został przebudowany na trójskrzydłową rezydencję – pałac o wczesnoklasycystycznej szacie.

Friedrich Gottlob oraz Helena doczekali się sześciorga dzieci. Ich synowie: Friedrich Heinrich Wilhelm (1772–1831), który w 1802 poślubił szlachciankę polskiego pochodzenia – Joannę Florentynę Mielęcką, a drugie małżeństwo zawarł z jej siostrą – Katarzyną Mielęcką, oraz Karl Gottlob Erdmann (1779–1847), żonaty z Friederike Elisabeth von Nostitz-Jӓnkendorf, przez rodziców wyznaczeni zostali do zarządzania bieckim majątkiem. Po śmierci Friedricha Heinricha Wilhelma majątek w Bieczu odziedziczył jego syn z pierwszego małżeństwa – Carl Friedrich Alexander (1804–1873). W 1867 roku sprzedał majątek swojemu kuzynowi Karlowi Friedrichowi Erdmanowi (1810–1873), który w 1834 roku uzyskał prawo do połączenia nazwisk swojego i rodowego matki. Tak rozpoczęła się młodsza linia rodowa von Wiedebach und Nostitz-Jӓnkendorf. Jego żoną była Anna Juliana Carolina baronessa von Ungern-Sternberg, z którą miał trzech synów – kolejnych dziedziców majątku w Bieczu: Karla Gottlieba (1844–1910) – starostę Górnych Łużyc, Paula Friedricha (1848–1923) – królewsko-pruskiego mistrza ceremonii, którego żoną była Hedwig von Seydewitz oraz Kurta Alfreda (1851–1906). Początkowo trzej bracia razem zarządzali Bieczem i Grodziszczem¹¹. Przypuszczanie w latach 1840–1850, przeprowadzono przebudowę pałacu polegającą na podwyższeniu o kondygnację lewego skrzydła. Jego elewacja zyskała neogotycką szatę [ilustr.]. Paul Friedrich po śmierci braci odziedziczył pałac i krótko przed śmiercią przeprowadził jego ostatnią przebudowę. Zakres prac objął scalenie odrębnych stylistycznie części pałacu, w stylu reorokokowym. Bryłę budynki nakryto czterospadowym dachem z wolimi okami i lukarnami, a elewacje zyskały nowe dekoracje. Dziedziniec pałacowy oddzielono bramą utrzymaną w tym samym stylu [ilustr.]. Ostatnim właścicielem majątku był syn Paula Friedricha, Paul Friedrich Theodor von Wiedebach und Nostitz-Jӓnkendorf (1884–1961); mieszkał on w pałacu wraz ze swoją żoną Astą do 1945 r.

Zniszczenia wojenne nie dotknęły dóbr bieckich Wiedebachów. Po wojnie majątek został upaństwowiony i użytkowany przez Państwowe Gospodarstwo Rolne. W pałacu do 1956 r. mieścił się Wiejski Dom Kultury, potem długo nie był użytkowany. Historyczne i kulturowe wartości majątku dostrzeżone zostały przez służby konserwatorskie, co zaowocowało w 1963 roku wpisem zespołu pałacowego w Bieczu do rejestru zabytków ówczesnego woj. zielonogórskiego. Mimo tego faktu, nieużytkowany pałac popadał w ruinę. W 1967 roku w pałacu przeprowadzono prace remontowe. Wówczas Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Zielonej Górze urządziła tu magazyn książek. Na kartach historii zapisał się także, niezrealizowany prawdopodobnie z powodów ekonomicznych, pomysł PTTK urządzenia w pałacu hotelu turystycznego¹². W 1981 r. pałac stał się własnością prywatną. Dotychczas prowadzone prace remontowe elewacji pałacu i budynku bramnego ustały. Jeden z budynków folwarcznych zaadoptowano na zakład włókienniczy, przez co utracił swój historyczny charakter. W 2001 r. właściciel ogłosił upadłość. Niezabezpieczone obiekty pałacowego zespołu zostały rozszabrowane, a nieszczelności dachu po kradzieży miedzianych okładzin lukarn spowodowały zawilgocenia murów pałacu.

Zmiany pokoleniowe i polityczne w zjednoczonej Europie, pozwoliły na nowe spojrzenie na zabytki – jako na dziedzictwo wspólne. Stąd od marca 2018 roku w Bieczu odbył się szereg spotkań woluntarystycznych. Było to możliwe dzięki zaangażowaniu kolejnych właścicieli budynków: bramnego z wieżą i oficyny pałacowej oraz organizacjom i instytucjom: Fundacji „Monumenta Poloniae”, Wojewódzkiego Urzędu Konserwatora Zabytków w Zielonej Górze, stowarzyszenia Region Łużyce, Towarzystwa Opieki nad Zabytkami oraz przede wszystkim dzięki fizycznej pracy wielu wolontariuszy z Polski i Niemiec. Szereg wykonanych prac pozwolił na zabezpieczenie części więźby dachowej i stropów, uzupełnienie pokrycia dachu i lukarn oraz uporządkowanie terenu.