Opis architektury i wystroju architektonicznego pałacu - Zespół pałacowo-parkowo-folwarczny w Siecieborzycach - Siecieborzyce - Pałace i Parki Środkowego Nadodrza

3. Opis architektury i wystroju architektonicznego pałacu

Budowla wzniesiona jest z palonej cegły i niewielkich otoczaków, na planie czworoboku (każdy bok jest długości 23 metrów⁵⁰), z wewnętrznym dziedzińcem o wymiarach 4,10 m x 5,50 m⁵¹. [ilustr.] Przylega do niej szereg dobudówek. Zasadnicza część pałacu, którą stanowią cztery skrzydła nakryta jest dachami dwuspadowymi, z powiekami od ich zewnętrznej strony (od zachodu, południa i wschodu trzema, od północny dwoma), z których środkowe są wyższe niż zewnętrzne. Pokrycie dachu stanowi ceramiczna dachówka karpiówka, układana w koronkę. Partia ryzalitu nakryta jest czterospadowym dachem mansardowym. Na jego szczycie umieszczona jest wieżyczka o ośmiobocznym rzucie, nakryta hełmem cebulastym z latarnią. [ilustr.] Ścianki jej pierwszej kondygnacji ozdobione są na narożach lizenami i zwieńczone profilowanym gzymsem. Wyższa kondygnacja zaaranżowana została z prześwitów arkadkowych, z których każdy ozdobiony jest kluczem. Na szczycie latarni umieszczony jest maszt, z chorągiewką i datą 1750.

Pięcioosiowa fasada pałacu zwrócona jest na północ i została zaakcentowana ryzalitem, który obejmuje jej trzy środkowe osie, nieznacznie przewyższając przy tym wysokością mury obwodowe pozostałej części budowli. [ilustr.] Ów ryzalit podzielono na dwie kondygnacje, z których druga jest wyższa od pierwszej o około pół jej wysokości. Na parterze symetrycznie umieszczono trzy otwory zamknięte łukami pełnymi: drzwiowy pośrodku oraz okienne po bokach. [ilustr.] Otwory te okolone są wklęsłą opaską, węższą na osiach bocznych. Na wysokości nasady łuków przyziemie ozdobione jest dekoracyjnym gzymsem, który biegnie przez całą długość ryzalitu, a ponad nim znajduje się kolejny, oddzielający pierwszą kondygnację od drugiej. Na pierwszym piętrze przeprute są trzy wysokie otwory okienne, zamknięte łukami pełnymi i obwiedzione żłobioną opaską. [ilustr.] Umieszczono je na osi otworów kondygnacji niższej, a ponad nimi widnieją prostokątne płyciny. Każdy z nich flankowany jest parami pilastrów o prostych w formie, profilowanych bazach i kapitelach. W ten sposób druga kondygnacja ryzalitu została zrytmizowana naprzemiennym układem: para pilastrów – okno – para pilastrów. Pilastry te wspierają optycznie zaznaczone w tynku zredukowane belkowanie, wyłamywane w ich linii. Ponad gładkim fryzem pseudobelkowania umieszczony jest profilowany gzyms koronujący. Elewacje ryzalitu od strony wschodniej i zachodniej są jednoosiowe, a ich kompozycja i dekoracja są analogiczne jak w elewacji północnej. Boczne osie fasady pałacu wyznaczają otwory przyziemia i piętra o prostokątnym wykroju, umieszczone na osi. Boczne części elewacji frontowej pokrywa szczątkowo zachowane boniowanie. Północno-wschodnie oraz północno-zachodnie naroże pałacu podparte zostały masywnymi skarpami, które wysokością sięgają gzymsu kordonowego. [ilustr.]

Pozostałe elewacje pałacu opracowane i rozczłonkowane są w sposób analogiczny do partii bocznych fasady. Różnice dotyczą rozmieszczenia otworów okiennych: na pięcioosiowej elewacji wschodniej rozlokowano je niesymetrycznie (po południowej stronie zostały zgrupowane po trzy), natomiast na sześcioosiowej elewacji zachodniej symetrycznie, akcentując dwie osie środkowe parą okien. Ze względu na przylegający aneks pierwszą kondygnację elewacji zachodniej przepruwają dwa otwory okienne, drugą zaś osiem, wliczając dwa mniejsze okna pod gzymsem koronującym, wybite na osi dwóch otworów od południa, częściowo zamurowanych od góry. Do części południowej elewacji wschodniej przylega ganek o drewnianej, ażurowej konstrukcji, kryty dachem dwuspadowym, ze schodami przed wejściem. [ilustr.]

Do elewacji zachodniej przylega dobudówka, która swoją szerokością obejmuje trzy wschodnie osie i sięga przy tym nieco ponad gzyms kordonowy. [ilustr.] [ilustr.] Jej elewacje pokryte są boniowaniem. Wymurowano ją na planie prostokąta i pokryto trójspadowym dachem z facjatką. Oś środkową trzyosiowej elewacji frontowej wyznaczają otwór drzwiowy, zamknięty łukiem koszowym oraz umieszczony ponad nim prostokątny otwór okienny, natomiast osie boczne dwa trójdzielne otwory okienne o prostokątnym wykroju. Elewacje północną i południową przepruwają pojedyncze otwory okienne.

Od południowej strony do czworobocznej części pałacu przylega dobudówka, która swoją szerokością obejmuje drugą i trzecią oś, licząc od wschodu. [ilustr.] Jej elewacje przeprute są prostokątnymi w wykroju otworami okiennymi, które na pierwszej i drugiej kondygnacji zostały rozmieszczone w sposób niesymetryczny (na elewacji północnej na pierwszej kondygnacji w nierównych odstępach przebito trzy otwory okienne, na drugiej zaś dwa, które różnią się od siebie szerokością). Kondygnacje zostały oddzielone od siebie gzymsem kordonowym, całość zwieńczono gzymsem koronującym. Mury obwodowe tej partii równe są wysokości murów obwodowych partii czworobocznej pałacu. Do tejże przybudówki, od południa, przylega kolejna, dwukondygnacyjna, która wysokością swoich murów sięga nieco ponad pierwszą kondygnację poprzedniej. Wzniesiona została na planie wydłużonego prostokąta, przylegając do pierwszej dobudówki prostopadle, w ten sposób, że obie tworzą plan litery „L”. Wejście do niej znajduje się po zachodniej stronie i prowadzi przez wyniesiony na kilkunastu stopniach ganek. Jej elewacje przepruwają prostokątne otwory okienne, ujęte jasnymi, odznaczającymi się od powierzchni ciemnego tynku opaskami. Podziały elewacji tej partii budowli są nieregularne.

Wnętrze pałacu na obu kondygnacjach rozplanowane jest analogicznie: pomieszczenia tworzące jeden trakt zgrupowane są dookoła wewnętrznego dziedzińca, wzdłuż którego od strony północnej, zachodniej oraz do połowy długości od strony południowej biegnie korytarz. Ów korytarz nakrywa sklepienie krzyżowe⁵², którego „szwy sklepienne o ostrym rysunku wyrobione są w tynku”⁵³. [ilustr.] Wejście do pałacu prowadzi do obszernej sieni, usytuowanej w ryzalicie, w środkowej części skrzydła północnego, która podzielona została na osi wschód-zachód trzema prześwitami arkadowymi, wspartymi na filarach, na dwie części. [ilustr.] W arkadach znajdujących się po bokach wtórnie umieszczono wypełnienie z luksferów⁵⁴, natomiast w środkowej wstawione są dwuskrzydłowe drzwi wahadłowe⁵⁵. Sień oświetlają cztery otwory okienne przebite w północnej, wschodniej oraz zachodniej ścianie. Po jej obu stronach, w skrzydle północnym, leżą jeszcze dwa pomieszczenia. Pierwsze z nich na planie kwadratu, znajduje się po stronie wschodniej, nakryte jest stropem, a dostęp światła doń umożliwiają dwa otwory okienne: w ścianie północnej i wschodniej. Drugie pomieszczenie, po zachodniej stronie, otrzymało plan prostokąta i zostało sklepione kolebką z lunetami, umieszczonymi na osiach otworów okiennych (jeden w ścianie północnej oraz dwa w zachodniej).

W skrzydle zachodnim, w jego partii centralnej usytuowana jest duża, reprezentacyjna, dwubiegowa klatka schodowa, ponad pierwszym biegiem i spocznikiem przesklepiona krzyżowo⁵⁶, ponad drugim biegiem zaś kryta stropem z prostokątnymi płycinami ozdobionymi wewnątrz listwami, układającymi się w geometryczne wzory (okręgi, ośmioboki itp.). [ilustr.] Nakryte stropem wnętrze w południowo-zachodnim narożu zostało wtórnie podzielone na szereg mniejszych, w których znajdowały się w dawniej łazienki. W jego zachodniej ścianie zachowana jest wnęka po zamurowanym otworze okiennym⁵⁷. Po północnej stronie tego pomieszczenia, obok klatki schodowej, leży korytarz, w którego północnej ścianie, w grubości muru, usytuowane są schody prowadzące do piwnic. Korytarz ten poprzez wtórnie przebity otwór drzwiowy umożliwia komunikację ze znajdującą się po zachodniej stronie dobudówką. Wnętrze tej dobudówki podzielone jest na trzy pomieszczenia, umieszczone po obu stronach korytarza, biegnącego przez jej środek. Po stronie południowej jest to jedno duże pomieszczenie na rzucie prostokąta, po stronie północnej natomiast dwa o proporcji około 1:3, przedzielone na osi północ-południe.

W środkowej partii skrzydła południowego leży pomieszczenie założone na rzucie prostokąta, które oświetlają dwa otwory okienne przebite w ścianie południowej. Sala ta o wymiarach 3,50m × 7m⁵⁸ przesklepiona została krzyżowo⁵⁹. W południowo-wschodnim narożu pałacu znajduje się duże pomieszczenie na rzucie prostokąta, oświetlone trzema otworami okiennymi (dwa w ścianie wschodniej oraz jedno w południowej), które rozciąga się na osi wschód-zachód i nakryte jest stropem. Prowadzi z niego przejście do dobudówki, przylegającej do czworobocznej części pałacu od południa. Dobudowana partia składa się z jednego dużego pomieszczenia, oświetlonego trzema otworami okiennymi od strony wschodniej.

W centrum skrzydła wschodniego zlokalizowane jest pomieszczenie sklepione kolebką z lunetami⁶⁰, oświetlone dwoma otworami okiennymi w ścianie wschodniej i połączone amfiladowo z salą w północno-wschodnim narożu pałacu. [ilustr.]

Wnętrza drugiej kondygnacji pałacu, tak samo jak w przypadku parteru, zgrupowane są wokół wewnętrznego dziedzińca, wokół którego biegnie korytarz. [ilustr.] Wszystkie pomieszczenia tej kondygnacji zostały nakryte stropami.

Na osi skrzydła północnego, w ryzalicie, znajduje się duża, reprezentacyjna sala (dawniej balowa), która obecnie jest jedynym pomieszczeniem w pałacu z zachowaną dekoracją sztukatorską. [ilustr.] [ilustr.] Ogranicza się ona do profilowanej fasety, ozdobionej ząbkowaniem oraz kolistego plafonu. Najbardziej okazałym elementem dekoracyjnym jest kominek na ścianie zachodniej, wykonany z kamienia i stiuku⁶¹. [ilustr.] W jego centrum umieszczone jest palenisko, otwarte do wnętrza owalnym otworem. Jest on posadowiony na cokole i flankowany po obu stronach wysuniętymi nieco przed jego lico lizenami, których trzony zdobi płycina z wicią roślinną, układającą się w formy wstęg, przeplecioną liśćmi dębu. W partii środkowej, ponad paleniskiem, widnieje płycina z girlandą. Nad profilowanym gzymsem kominka, udekorowanym ząbkowaniem, umieszczona jest nisza, obwiedziona opaską z ornamentem cekinowym. W niszy tej na postumencie stoi złamana kolumna o bazie attyckiej i kanelowanym trzonie.

Skrzydło zachodnie drugiej kondygnacji pałacu składa się z ciągu pomieszczeń i klatki schodowej. [ilustr.] Kolejno od strony zachodniej jest to duża sala na planie prostokąta, oświetlona trzema otworami okiennymi (jedno od strony zachodniej oraz dwa od strony południowej), do której dostęp możliwy jest zarówno z korytarza obiegającego dziedziniec, jak i z wielkiej sali w ryzalicie. W centrum skrzydła zachodniego leży reprezentacyjna, dwubiegowa klatka schodowa, oświetlona dwoma otworami okiennymi, natomiast na południe od niej – kolejne, stosunkowo duże pomieszczenie na planie prostokąta, podzielone wtórnie na dwie równe części, na osi wschód-zachód. Wnętrze usytuowane po północnej stronie posiada jeden otwór okienny natomiast drugie, znajdujące się w narożniku pałacu, dwa, umieszczone po stronie południowej i zachodniej. Pomieszczenia te są ze sobą skomunikowane otworem drzwiowym, przebitym w centrum wtórnej ściany. Dostęp do nich możliwy jest z korytarza, obiegającego wewnętrzny dziedziniec, oraz z niewielkiego wnętrza w skrzydle południowym, które stanowi wtórnie wydzielona przestrzeń, składająca się z dwóch małych lokalności, oświetlonych jednym otworem okiennym w ścianie południowej. Obok tego pomieszczenia, dalej na wschód, leży następne, o nieco większej powierzchni; dostępne jest ono wyłącznie z korytarza obiegającego dziedziniec i stanowi łącznik między zasadniczą częścią pałacu, a przylegającą do niego dobudówką południową, w której wydzielone są dwa pomieszczenia: jedno na planie wieloboku, drugie zaś wydłużonego prostokąta. W południowo-wschodnim narożniku pałacu mieści się duża sala, na planie prostokąta, dostępna z korytarza obiegającego wewnętrzny dziedziniec oraz z sąsiadującego z nią pomieszczenia skrzydła wschodniego. W sali tej, w drugiej osi elewacji licząc od wschodu, ulokowane są drzwi prowadzące do dobudówki po stronie południowej pałacu. Składa się ona z jednego dużego wnętrza, oświetlonego trzema otworami okiennymi (dwoma po stronie wschodniej oraz jednym po stronie zachodniej). Po stronie wschodniej dziedzińca zlokalizowane są trzy pomieszczenia, które powstały w wyniku wtórnego podziału jednej, dużej sali wtórnymi ściankami. Założono je na różnych rzutach – prostokątnym lub zbliżonym do kwadratu, i skomunikowano ze sobą otworami drzwiowymi, umieszczonymi pośrodku ścianek działowych, tworząc w ten sposób układ amfiladowy. Do pomieszczenia środkowego dostęp możliwy jest także z korytarza obiegającego dziedziniec, natomiast do tego, znajdującego się w północno-wschodnim narożu także z wielkiej sali w ryzalicie. Wnętrza te od wschodu oświetlają pojedyncze otwory okienne natomiast lokalność wysunięta najbardziej na północ posiada dodatkowo okno w ścianie północnej.

Pałac jest budowlą częściowo podpiwniczoną, przy czym obok starszych pomieszczeń piwnicznych istnieją także wtórne. [ilustr.] Zlokalizowane są one pod południowo-wschodnią partią obiektu, a prowadzą do nich schody, usytuowane w małej, wydzielonej obok głównej, klatce schodowej. Wnętrza piwniczne są częściowo tynkowane, wymurowane z cegły oraz kamienia narzutowego i sklepione kolebkami. Ich pierwotna część składa się z pięciu lokalności. Główna z nich umiejscowiona jest pod centralną partią pałacu i założona na podłużnym planie. Pomieszczenie to zostało założone płycej niż pozostałe, dlatego do dalszej części piwnic, ułożonych w ciągu amfiladowym, prowadzą schody. Kolejne cztery wnętrza leżą pod wschodnim i częściowo południowym skrzydłem pałacu. W późniejszym czasie podpiwniczono także dwie inne partie pałacu: dobudówkę przylegającą od strony południowej oraz ryzalit. Piwnice pod dobudówką, skomunikowane z pierwotnymi, podzielone zostały na dwa pomieszczenia – jedno z nich dostępne jest ze starszych piwnic oraz od zachodniej strony przybudówki od zewnątrz, do drugiego zaś jedyne wejście prowadzi od zewnątrz pałacu, od jego wschodniej strony. Wejście do piwnicy pod ryzalitem umieszczone jest od zewnątrz, po zachodniej stronie.