Dzieje zespołu i jego właściciele - Zespół dworsko-folwarczny w Studzieńcu - Studzieniec - Pałace i Parki Środkowego Nadodrza

2. Dzieje zespołu i jego właściciele

Początki założenia wsi Studzieniec sięgają XIII w., a pierwsze wzmianki o miejscowości znajdujemy w dokumencie wystawionym w 1255 r., w którym mowa jest o podarowaniu przez księcia głogowskiego Konrada I wsi Studelscho kolegiacie głogowskiej¹. Około 1300 r. wieś została wymieniona w źródłach pisanych pod nazwą Stritilsdorf.². Kolejna informacja o Studzieńcu i jego sołtysie Nickelu Scholz pochodzi dopiero z 1435 r.³. Prawdopodobnie już wtedy Studzieniec wraz z Mirocinem należał do rodziny von Glaubitz, gdyż z dokumentu z 1499 r., gdzie wieś jest wymieniona, dowiadujemy się, że dobra wchodzące w skład majątku Hansa von Glaubitz zostały przekazane przez Władysława Jagiellończyka za wierną służbę jako lenno rycerzowi Hansowi von Liedlau⁴. Następnie w 1512 r. Hans von Liedlau sprzedał Albrechtowi von Schlichting Mirocin Górny i Środkowy, a wcześniej Friedrichowi von Dyherrn Studzieniec⁵.

W rękach rodu von Dyherrn Studzieniec znajdował się przez blisko dwa wieki. Na elewacji kościoła parafialnego w Studzieńcu znajduje się płyta nagrobna członka rodziny von Dyherrn, pochodząca z 1511 r.⁶. W 1521 r. jako właściciel majątku w dokumentach pojawia się Hans von Dyherrn, a w latach 1535–1536 – Friedrich-Ernst, który powiększył dobra, kupując od Asmanna von Schlichting część majątku w Mirocinie Dolnym⁷. Według dzieła Sinapiusa, następcą Friedricha był wymieniany w źródła w latach 1550–1568 Joachim von Dyhernn⁸. W wydanym w 1655 r. w Lesznie druku okolicznościowym poświęconym Christophowi von Dyherrn wzmiankowano o należącej do niego siedzibie rycerskiej w Studzieńcu⁹.

W 1691 r. od Georga Abrahama von Dyherrn majątek nabył przedstawiciel równie znamienitego rodu rycerskiego – Johann Tobias von Knobelsdorff (1648–1715)¹⁰, noszący od 1699 r. tytuł hrabiowski¹¹. Był on przedstawicielem rodu z linii jelenińsko-stypułowskiej i w skład jego dóbr wchodziło przeszło dwadzieścia majątków, które po jego śmierci zostały podzielone między czterech synów. Studzieniec z Lelechowem oraz folwarki w Mirocinie Dolnym oraz dobra w Chichach i Stypułowie Dolnym przeszyły w ręce najmłodszego z synów – Abrachama Gottloba (1683–1768)¹². Po jego bezpotomnej śmierci w 1768 r. dobra odziedziczył Johann Siegmunt z Popęszyc, będący jego stryjecznym bratankiem¹³.

Po śmierci Johanna Siegmunta Studzieniec, wraz z Lelechowem oraz Mirocinem Dolnym przypadły najstarszemu z potomków Karlowi Siegmuntowi, z którym należy wiązać gruntowną przebudowę studzienieckiej rezydencji w 1786 r.¹⁴ W wyniku szeroko zakrojonych działań budowlanych pierwotna siedziba rycerska (Rittersitz in Streitelsdorf rodziny von Dyherrn) o prostej formie, pełniąca zapewne funkcję obronną, została rozbudowana i zyskała cechy reprezentacyjnej siedziby dworskiej. W sąsiedztwie dworu założono wówczas niewielki park, a przez poszerzenie fosy powstał rozległy staw. W wyniku zrealizowanej przebudowy dwór otrzymał wystrój o cechach stylistycznych typowych dla późnego baroku, tracąc przy tym charakter obronny¹⁵ [ilustr.].

W 1812 r. majątek ziemski nabył kupiec J. Jeuthe, którego spadkobiercy sprzedali go w 1845 r. Wilhelmowi Köpstein¹⁶. W owym czasie dobra w Studzieńcu składały się z dwóch majątków ziemskich. Pierwszy z nich, należący do właściciela dworu, składał się z folwarku, młyna wodnego, wiatraka, gorzelni i browaru. Druga część majątku należała do hrabiego von Kalckreuth z Podbrzezia Dolnego i składała się z dwóch folwarków, wiatraka, dwóch młynów wodnych, gorzelni i browaru¹⁷.

Kolejną przebudowę dworu i rozbudowę folwarku należy wiązać z osobą majora Friedricha Adalberta von Heusera, który to w 1855 r. nabył pierwszy majątek¹⁸. Jego zasługą było również zakomponowanie ponad dwuhektarowego parku w stylu krajobrazowym. Wtedy też bryła rezydencji zyskała wykusz w elewacji wschodniej, zmieniono kształt głównego otworu wejściowego, we wnętrzu przedzielono sień i wykonano nową klatkę schodową. Przeniesienie klatki schodowej wymusiło podniesienie stropu ponad okap dachu. W konsekwencji, w celu zharmonizowania bryły wprowadzono dość nietypowe rozwiązanie w postaci ryzalitu wyróżniającego klatkę schodową, którą wyposażono w dwa duże okna, o drobnym podziale szprosami. W wyniku zrealizowanej wówczas przebudowy dwór otrzymał szatę późnoklasycystyczną¹⁹. Wygląd dworu w Studzieńcu z tego okresu utrwalił na swojej rycinie Alexander Duncker²⁰. Przedstawia ona otoczony wodą dwór, wraz z zabudowaniami folwarcznymi, w otulinie parku, z oranżerią i budynkami gospodarczymi w tle. Dwór ukazany jest na wyniesionym półwyspie gęsto porośniętym zielenią.

Na początku XX w. właścicielami majątku w Studzieńcu byli spadkobiercy Paula Suessmanna²¹. Nie są znane okoliczności, w jakich nabyli majątek²².

Do wybuchu II wojny światowej majątek należał do Paula Eubena, który w 1888 r. zakupił część wsi należącą do rodziny Kalckeruthów. Część wsi z folwarkiem i rezydencją była wówczas własnością Arnolda Boninga²³. W wyniku działań wojennych wnętrza dworu zostały splądrowane, jednakże sam obiekt przetrwał w stanie nienaruszonym. Po II wojnie światowej zespół folwarczny wraz z dworem przeszły na własność Skarbu Państwa, a użytkownikiem był utworzony w 1949 r. PGR Kożuchów, który umieścił tam biura i mieszkania. Obiekt nie doczekał się przeprowadzenia remontu kapitalnego, a zakres prac naprawczych przeprowadzonych w 1957 r. ograniczył się do częściowej wymiany pokrycia dachu. Po 1992 r. założenie przeszło w ręce Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, a następnie sprzedane zostało osobie prywatnej, która w 2010 r. planowała adaptację dworu na cele hotelowe. Obecnie dwór jak i pozostałe budynki folwarczne znajdują się w fatalnym stanie zachowania, pozbawione troskliwej opieki pozostają niezabezpieczone i popadają w ruinę²⁴.