Opis parku - Zespół rezydencjonalny wraz z parkiem w Żarach - Żary - Pałace i Parki Środkowego Nadodrza

4. Opis parku

Kompleks ogrodowo-parkowy składa się z wielu elementów, w których dziś można doszukać się pierwotnej koncepcji. Poszczególne jego części prezentują całkowicie odmienną kompozycję i typ, a razem tworzą niezwykle spójny obraz tendencji panujących w sztuce ogrodowej.

Najstarszy, świecki ogród w Żarach zlokalizowany jest w części południowej, tuż przy zamku, i stanowi obecnie skwer przy pl. Zamkowym, który został całkowicie przekształcony w wyniku licznych, powojennych wyburzeń. Z historycznego zagospodarowania zachowała się jedynie fontanna wzniesiona na początku XX w.

Tuż przy rezydencji mieści się również prywatny ogród założony przy wschodniej elewacji pałacu, a nazywany sekretnym, gdyż otoczony jest wysokim murem, niedostępny i osłonięty przed wzrokiem przechodniów. [ilustr.] Jest to teren zaniedbany, a pierwotny układ roślinności pozostaje nieczytelny.

Główna arteria komunikacyjna miasta – al. Jana Pawła II, biegnąca równolegle do zamku i pałacu, na osi wschód-zachód, wyznacza obszar dawnych ogrodów pałacowych, które przekształcono w park miejski, z dużym zachowaniem pierwotnego podziału na konkretne strefy. Na osi pałacu biegnie aleja kasztanowa, obecnie ul. Poznańska, która stanowi element barokowej kompozycji. Aleję zamyka dekoracyjna forma tzw. Błękitna Brama. Na zachód od alei kształtuje się wzniesienie - dawne Wzgórze Winne, zwieńczone ruinami pawilonu określanego mianem Domku Winnego. Dalej rozciągała się dawna Bażantarnia, a obecnie teren ten stanowi miejski park. Zachowany jest tu XIX-wieczny układ kompozycyjny z alejami. Na północ od wzgórza zlokalizowany jest średniowieczny kościół pw. Św. Piotra, który, wraz z zlikwidowanym po wojnie cmentarzem przykościelnym, stanowił graniczną część parku.⁴⁴ Na wschód od alei kasztanowej rozciąga się dawny ogród w typie regularnym, tzw. francuskim. Skrajną jego część, północno-wschodnią, zajmuje obecnie cmentarz żołnierzy radzieckich. Aleja wschód-zachód wyznacza oś kompozycyjną południowej części ogrodu francuskiego. Natomiast jego północna część, połączona niegdyś z Pałacem Letnim, a obecnie oddzielona od niego wysokim murem, zakomponowana jest wokół pawilonu muzycznego, odbudowanego po wojnie, w miejscu zbliżonym do oryginalnego obiektu z 1929 r. Aleja lipowa, częściowo zachowana, ramuje założenie od strony północnej, przebiegając równolegle do osi alei ogrodu francuskiego, łącząc Pałac Letni z zespołem folwarcznym.

Najcenniejszy drzewostan parku tworzą szpalery kolumnowych dębów szypułkowych odmiany piramidalnej, wierzby płaczące, sosna czarna, sosna wejmutkę, cyprysik groszkowy, daglezja zieloną, buk pospolity odmiany strzępolistnej i czerwonolistnej, a także jarząb szwedzki. Niezwykle wartościowym okazem jest jesion wąskolistny o obwodzie pnia wynoszącym 235 cm.⁴⁵