Opis architektury i wystroju architektonicznego pałacu - Zespół pałacowo-parkowy w Zaborze - Zabór - Pałace i Parki Środkowego Nadodrza

3. Opis architektury i wystroju architektonicznego pałacu

Pałac w Zaborze jest obiektem murowanym, trzykondygnacyjnym, wzniesionym na rzucie czworoboku zamkniętego od strony wjazdu (północy) parterowym skrzydłem parawanowym z tarasem, zwieńczonym attyką balustradową. Do elewacji zachodniej i wschodniej przylegają usytuowane symetrycznie dwie wieże na rzucie kwadratu, przesunięte nieznacznie w kierunku północnym od osi środkowej; zachodnia z nich czterokondygnacyjna, zwieńczona jest hełmem cebulastym z latarnią, wschodnią, trzykondygnacyjną, nakrywa dach dwuspadowy. Od południa, wschodu i zachodu dziedziniec pałacu obiegają arkadowe krużganki z tarasem na drugiej kondygnacji. W skrzydle parawanowym występuje portal główny w formie zdwojonych pilastrów, na których spoczywa naczółek segmentowy; w polu tego naczółka dwa kartusze herbowe, z których lewy (wschodni) z herbem książąt von Schönaich-Carolath. [ilustr.] W skrzydle południowym portal balkonowy w postaci ustawionych parzyście kolumn toskańskich, dźwigających odcinki pseudodoryckiego belkowania. Elewacje przepruwają otwory okienne prostokątne, umieszczone na osi, na wysokości parteru i w narożnikach występuje boniowanie, wyższe kondygnacje zaś zdobią duże pojedyncze płyciny w układzie pionowym i poziomym, wypełniające przestrzenie międzyokienne, oddzielone rzędami mniejszych płycin ułożonych poziomo, biegnących pod oknami. Płyciny posiadają kształt prostokąta o ściętych narożnikach, prostokąta o powiększonych narożnikach, prostokąta o wybrzuszonych krótszych bokach oraz wydłużonego owalu; poziome rzędy płycin ujmują dodatkowo delikatnie zaznaczone pasy. Elewacje od strony dziedzińca gładkie, jedynie na elewacji frontowej (północnej) obecny jest wystrój o motywach panopliów w formie dwóch zwisów, a elewację tę wieńczy trójkątny szczyt, w polu którego kartusz z monogramem „AFC”, ujęty panopliami. [ilustr.] Wszystkie otwory okienne posiadają profilowane opaski, na dwóch wyższych kondygnacjach wzbogacone uszakami; na elewacjach zewnętrznych pałacu obramienia okien pierwszego i drugiego piętra przedłużone są w podokienniki utworzone z pojedynczych tryglifów, z których zwisają łezki. Na elewacji północnej skrzydła parawanowego widoczne odkryte fragmenty dekoracji sgraffitowej, składającej się z motywów boniowanego narożnika oraz dwóch obramień okiennych, z których jedno odpowiada swym usytuowaniem obecnie istniejącemu otworowi; obramienia okienne naśladują formę profilowanej prostokątnej opaski, rozbudowanej z trzech boków oraz w czterech narożnikach za pomocą ornamentu zwijanego, wzbogaconego stylizowanymi elementami roślinnymi, z kolei bonie narożnikowe posiadają formy rustykowe, z graficznym oznaczeniem chropowatości w postaci pionowych i poziomych kresek, i wyodrębnione zostały z powierzchni ściany poprzez obrysowanie ich konturów.

Układ wnętrz parteru jedno- i dwutraktowy, piętra – jednotraktowy, częściowo amfiladowy, w wieżach usytuowane klatki schodowe. [ilustr.] Wnętrza pierwszej kondygnacji nakrywają sklepienia krzyżowe i kolebkowe z lunetami. Na tej kondygnacji w skrzydle wschodnim zlokalizowana jest barokowa sala kominkowa, z ramowymi podziałami ścian i szwami sklepienia podkreślonymi dekoracją sztukatorską. Na osi skrzydła południowego w przyziemiu występuje salon prowadzący do ogrodu, nad nim sala balowa zwana kryształową, na drugim piętrze zaś, w narożniku południowo-wschodnim, sypialnia (obecnie biblioteka), wszystkie zdobione dekoracją o motywach rocaille. [ilustr.] Z dawnego wyposażenia pałacu zachowały się dwa kominki barokowe i klasycystyczne oraz cylindryczny piec kaflowy, wszystkie w sali kominkowej.

Pałac barokowy typu francuskiego (skrzydło parawanowe od strony wjazdu) z wieżą, wzniesiony po 1671 r. dla Heinricha Johanna hrabiego Dünnewalda z wykorzystaniem murów wcześniejszego obiektu renesansowego, następnie odbudowany po pożarze z 1745 r. przez Augusta Friedricha hrabiego Cosel i wzbogacony o wieżę zachodnią około 1750-1770 r. Autor/autorzy projektu architektonicznego nieznani. Zachowane wnętrza z wystrojem barokowym i rokokowym. [ilustr.]