Lokalizacja i opis ogólny założenia. - Zespół pałacowo-parkowy w Szczepanowie - Szczepanów - Pałace i Parki Środkowego Nadodrza

1. Lokalizacja i opis ogólny założenia.

Zespół pałacowo-parkowy znajduje się we wsi Szczepanów (do 1945 r. Stephansdorf/Ober Stephansdorf), położonej na Równinie Wrocławskiej, ok. 4 km na północ od Środy Śląskiej. Całość założenia (pałac, park oraz dwa folwarki) zlokalizowana jest na zachodnim krańcu wsi, wzdłuż szosy prowadzącej z nadodrzańskiego Zakrzowa do Środy (ob. ul. Średzka), sięgając na południu linii kolejowej Wrocław-Legnica (w pobliżu stacji PKP Środa Śląska). Przy północnej granicy zespołu z głównego traktu wybiega boczna droga w kierunku południowo-wschodnim do miejscowości Święte (ul. Długa), wzdłuż której rozciąga się część pałacowych zabudowań folwarcznych (po stronie południowej) oraz stara wiejska zabudowa. Na północ od zespołu pałacowego, obok skrzyżowania ulic Średzkiej i Długiej, wznosi się neogotycki kościół poewangelicki (ob. pomocniczy rzymskokatolicki kośc. pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa) z lat 1864–1867. Umieszczone w południowym ramieniu pseudotranseptu boczne wejście do świątyni znajduje się naprzeciw głównej bramy prowadzącej do folwarku i pałacu.

Budynek pałacu [ilustr.] usytuowany jest w północno-zachodniej części obecnego założenia parkowego, zwrócony fasadą w kierunku północno-zachodnim, w stronę dziedzińca folwarcznego. Przeciwległa elewacja południowo-zachodnia [ilustr.] skierowana została natomiast ku dawnemu basenowi wodnemu, aktualnie całkowicie zamulonemu i zarośniętemu. Fasadę budynku poprzedza teren dawnego ogrodu przedpałacowego, odgrodzony od frontu kamienną balustradą, którą dopełniają od strony północno-zachodniej dwa słupy bramne, zwieńczone pierwotnie ozdobnymi latarniami z piaskowca (obecnie zachowane jedynie fragmenty latarni na prawym słupie) [ilustr.]. Na północ od pałacu rozciągają się zabudowania starego folwarku dworskiego skupione wokół prostokątnego dziedzińca, po bokach otaczając również niewielki obszar ogrodu przedpałacowego. Od zachodu dziedziniec zamyka podłużna oficyna mieszkalno-gospodarcza (dom zarządcy) o genezie XVIII- lub nawet XVII-wiecznej, od północy po obu stronach bramy wjazdowej budynki XIX-wieczne: po zachodniej stronie dawna stajnia, po wschodniej [ilustr.] – obora (ob. magazyn); z tego samego stulecia pochodzi stodoła formująca wschodnią pierzeję folwarku. Południowe zamknięcie dziedzińca tworzy wraz z dawnym ogrodem oficyna mieszkalna z lat 70. XIX stulecia (położona na północny-wschód od gmachu pałacu)[ilustr.], na wschód od niej położone są zabudowania świniarni, mleczarni, gorzelni oraz komórek gospodarczych. Na południowy-wschód od zabudowań folwarku, nad wyschniętym obecnie korytem cieku wodnego Młynówka znajduje się dawny młyn dworski, w obecnym kształcie powstały w 3 ćw. XIX w. na miejscu XVIII-wiecznej budowli¹. Od zachodu do folwarku przylega otoczony ceglanym murem teren barokowego ogrodu ozdobnego (na planie wydłużonego prostokąta), w obecnym stanie całkowicie zabudowany blokami mieszkalnymi i garażami wzniesionymi po 1945 r. dla pracowników PGR. Od strony ul. Średzkiej, na linii fasady pałacu, znajduje się zachodnia brama wjazdowa na teren założenia (pierwotnie bezpośrednio do rezydencji). W sąsiedztwie bramy, po południowej stronie przejazdu do muru przylegają ruiny XIX-wiecznego pawilonu herbaciarni, jedynej pozostałości dawnej ogrodowej infrastruktury. Na południowy-zachód od obszaru ogrodów zlokalizowany został czworobok zabudowań nowego folwarku (założonego w połowie XIX stulecia), z którego obecnie zachowały się budynki oficyny mieszkalnej (od zachodu) oraz dwóch obór (od strony południowej i wschodniej). Całość założenia dopełnia rozległy park krajobrazowy rozciągający się od basenu wodnego w kierunkach wschodnim i południowo-wschodnim, aż do linii kolejowej Wrocław-Legnica.