Opis parku. - Zespół pałacowo-parkowy w Szczepanowie - Szczepanów - Pałace i Parki Środkowego Nadodrza

4. Opis parku.

Powiązane z rezydencją rozbudowane założenie parkowe, liczące pierwotnie 18 ha, na skutek przekształceń i dewastacji po 1945 r. w obecnym stanie zachowania uległo zmniejszeniu do obszaru 16 ha¹¹⁸. Najstarsza część założenia – położony w północno-zachodnim narożniku zespołu barokowy ogród ozdobny, gruntownie przebudowany w drugiej połowie XIX w.¹¹⁹ – została zabudowana około lat 60. lub 70. XX w. blokami mieszkalnymi i garażami. Jedyną pozostałością dawnej infrastruktury ogrodowej w tym miejscu jest ceglany i otynkowany mur obwodowy oraz przylegające doń ruiny neorenesansowego pawilonu herbaciarni, wzniesionego w sąsiedztwie zachodniej bramy wjazdowej około lat 60. XIX stulecia¹²⁰ [ilustr.]. Architektoniczną strukturę pawilonu – założonego na rzucie prostokąta – tworzą proste filary narożne oraz rozmieszczone między nimi półkoliste arkady (o identycznej formie zarówno na elewacjach, jak i wewnątrz budynku), ślepe od ulicy oraz w sąsiedztwie muru, otwarte zaś ku ogrodowi. Całość wieńczy szczątkowo zachowane belkowanie (na którym spoczywał pierwotnie czterospadowy dach), ozdobione w partii fryzu płycinowymi rozetami. Jeszcze w 1985 r. na terenie dawnych ogrodów zachowane były kamienne resztki basenu fontanny z 2. poł. XIX w., zlokalizowanej w sąsiedztwie pałacu naprzeciw herbaciarni¹²¹, obecnie całkowicie usunięte. Charakter ozdobny miał także wydzielony kamienną balustradą niewielki ogród kwiatowy przed fasadą pałacu, obecnie wypełniony pojedynczymi nasadzeniami drzew iglastych i liściastych oraz okolony żywopłotem. Ogród ten powstał w XIX w. na miejscu dziedzińca honorowego, założonego prawdopodobnie w 3 ćw. XVIII w., którego pozostałość stanowi zapewne piaskowcowa balustrada zakończona od wschodu ozdobną bramą złożoną z dwóch słupów zwieńczonych dawniej kamiennymi latarniami (obecnie zachowany fragment latarni na prawym słupie).

Ważnym elementem krajobrazowym szczepanowskiego założenia ogrodowo-parkowego jest także rozległy basen wodny położony na południe od pałacu, istniejący w tym miejscu prawdopodobnie co najmniej od lat 40. XVI w. Lokalizacja barokowego gmachu pałacowego bezpośrednio nad brzegiem stawu – w 1. poł. XIX stulecia otoczonego drzewami i krzewami – pozwoliła na malownicze wyeksponowanie w perspektywie bryły i elewacji ogrodowej budowli, co dokumentuje litografia Dunckera oraz zdjęcia archiwalne z pocz. XX w. [ilustr.] Obecnie wskutek całkowitego zamulenia i zarośnięcia licznymi samosiewami basenu wodnego – pozbawionego należytej opieki po 1945 r. – omawiana perspektywa jest niemal nieczytelna w terenie. Pozostałe obszary zieleni otaczające staw z trzech stron (od wschodu i południowego zachodu) należą do utworzonego około połowy XIX w. parku krajobrazowego w stylu angielskim. Sąsiadujący ze stawem południowo-zachodni fragment parku w obecnym stanie uległ daleko idącym przeobrażeniom, miejscami wręcz całkowitej likwidacji (dotyczy to zwłaszcza terenów zielonych obok ul. Średzkiej, dawniej wchodzących w skład ogrodu ozdobnego) w rezultacie prac budowlanych prowadzonych po 1945 r. przez miejscowy PGR. Do dnia dzisiejszego w zasadniczo pierwotnym kształcie (pomimo budowy obiektów gospodarczych PGR w części północnej) przetrwał pozostały obszar założenia parkowego, ograniczony od północy i zachodu wyschniętym obecnie korytem dawnego cieku wodnego (Młynówki). Równoległe do stawu, meandrujące dalej na południe koryto Młynówki w przybliżeniu na wysokości Nowego Folwarku staje się zachodnią granicą parku sięgającego linii kolejowej. Przeciwległą granicę w przybliżeniu wyznacza (wraz z równoległą doń aleją) podłużne koryto innego dawnego cieku wodnego, w północnej części parku połączone kanałami z Młynówką. Omawiany fragment założenia zachował charakter krajobrazowego parku leśnego o planie swobodnym, charakterystycznym dla parków angielskich i romantycznych, z alejkami obwodnicowymi. Od południa łączą się one z daleką promenadą okrężną, obiegającą podłużną polanę widokową (dawną łąką) z rosnącą pośrodku kępą drzew [ilustr.]. Objęty promenadą teren został przyłączony do parku dopiero w 1915 r.¹²² Obecnie z dawnych dróg parkowych najlepiej zachowana jest ścieżka biegnąca od Nowego Folwarku w kierunku południowo-wschodnim w poprzek założenia, przypuszczalnie tożsama z drogą polną na rycinach Wernhera, zaadoptowaną dla potrzeb parkowych¹²³.

W stylu parku dominują cechy naturalne, a pośród drzew dęby szypułkowe (przeciętnie w wieku 130–180 lat), w tym stosunkowo liczne egzemplarze w wieku ok. 250–350 lat, które osiągnęły rozmiary pomników przyrody. Charakterystycznym elementem drzewostanu parkowego są również drzewa stanowisk wilgotnych, zwłaszcza jesion i olsza (w wieku 70–120 lat), licznie tu występujące ze względu niskie położenie terenu¹²⁴. Do innych gatunków drzew rosnących na obszarze parku należą m.in. lipa drobnolistna, klon i grab, a także dwie odmiany wierzby (biała i płacząca), wiązy i pojedyncze egzemplarze świerku, modrzewia i daglezji. Pojedyncze drzewa o walorach dekoracyjnych z racji z racji swojego rozmiaru i pokroju występują w bezpośrednim sąsiedztwie pałacu oraz na pozostałym obszarze parku¹²⁵. Z powodu występowania znacznej ilości drzew i krzewów pochodzących z samosiewu [ilustr.] park sprawia wrażenie zbyt zagęszczonego i zaniedbanego; część terenu jest podmokła i trudno dostępna. Wobec braku należytej opieki oraz działalności gospodarczej prowadzonej na części obszarów parkowych po 1945 r. założenie w obecnym stanie uległo znacznej degradacji. Pomimo to nadal stanowi wartościowy element wzbogacający krajobraz naturalny o dużych walorach widokowych (zwłaszcza w rejonie polany parkowej) i przyrodniczych.