Opis architektury i wystroju architektonicznego pałacu - Zespół pałacowo-parkowy w Klenicy - Klenica - Pałace i Parki Środkowego Nadodrza

3. Opis architektury i wystroju architektonicznego pałacu

Pałac myśliwski, jak wcześniej wspomniano, zaprojektował w 1882 r. książęcy inspektor budowlany F. Jäkel z Nowej Soli. Twórca zielonogórskiego browaru wykonał również całość prac budowlanych⁸⁵. Według wytycznych księcia Antoniego, budynek swym wyglądem miał nawiązywać do wybudowanego pół wieku wcześniej pałacyku w Antoninie oraz innych utylitarnych projektów architektów wywodzących się z tzw. „Szkoły Schinka”. Z założenia obiekt rezydencjonalny musiał być wykonany w stylu tyrolskim (zamiennie zwanym szwajcarskim) i nie powinien stanowić jedynie służbowego mieszkania nadleśniczego, lecz winien również obejmować pomieszczenia potrzebne do zakwaterowania i wyżywienia gości zapraszanych corocznie na polowania. Według kosztorysu koszt budowy pałacyku, bez kosztów transportu furami, obliczono na kwotę 35 000 marek. Całe przedsięwzięcie, na które składały się dom mieszalny, budynek sali, budynek stajni, studnia oraz ogrodzenie, a także i plac budowlany, miały nie przekroczyć kosztów w wysokości 66 000 marek⁸⁶.

Fundamenty budynku wykonane zostały z kamieni łamanych, w pozostałej części z tynkowanych cegieł. Murowane ściany pokryto drewnianymi deskami w formie boazerii. Elewacje zdobiły liczne trofea myśliwskie, w postaci m.in. okazałych poroży jeleni. Korpus budynku pierwotnie składał się z dwóch zestawionych ze sobą brył. Część południowa założona została na planie prostokąta i łączyła się z segmentem północnym o kształcie zbliżonym do kwadratu. Obie te budowle pokryte były dachem dwuspadowym, krytym łupkiem z wieloma lukarnami⁸⁷. Elementy korpusu „spajał” ze sobą belweder, będący główną dominantą obiektu. Czworoboczny i czterokondygnacyjny ryzalit, zwieńczony został w swej najwyższej partii nadbudowaną, górującą nad pałacem, drewnianą altaną, wspartą na kroksztynach. Na jego ostatnim piętrze zlokalizowano balkony z dużymi drzwiami i oknami, które stanowiły doskonałe miejsce obserwacyjne i widokowe. Ryzalit nakryty był czterema dwuspadowymi daszkami o krzyżujących się kalenicach⁸⁸. W całym obiekcie wysunięte przed lico elewacji połacie dachów, podobnie jak w przypadku belwederu, wsparte były na drewnianych, ornamentalnie zdobionych kroksztynach⁸⁹.

Kondygnacje oddzielał gładki gzyms międzykondygnacyjny. Okna w trzeciej, i częściowo w drugiej kondygnacji, zamknięto półkoliście oraz otoczono obramieniem w formie lizen. Pozostałe otwory okienne były prostokątne i ujęte zostały w proste obramienia. Skraje kalenic, łączących dwuspadowe dachy, zwieńczono ozdobnymi masztami wraz z głowami psów myśliwskich.

Parter obejmował pomieszczenia służbowe i mieszkalne nadleśniczego z odpowiednio dużą kuchnią oraz pomieszczeniami dodatkowymi, przeznaczonymi zapewne do spożywania posiłków przez gości przybyłych na polowanie. [ilustr.] Na pierwszym piętrze natomiast znalazły się, oprócz pojedynczych izb noclegowych, większy pokój narad oraz jadalnia, która zlokalizowana była w przybudówce, aby nie zakłócać łączności pokoi oraz aby uzyskać większą wysokość. [ilustr.] Taki układ umożliwił także podpiwniczenie tylko tej części budynku, w celu uzyskania koniecznych pomieszczeń piwnicznych oraz podwyższeniu posadzki piwnicy o kilka stóp wyżej, z powodu wysokich stanów wody gruntowej⁹⁰.

Komunikację z kuchni do jadalni zapewniały schody, które znajdowały się w wieży. Na pierwszym piętrze oddzielone były one szklanymi ścianami w celu uniemożliwienia przedostawania się uciążliwych zapachów do pomieszczeń zlokalizowanych na górnym piętrze. Warto nadmienić, że oprócz wejścia głównego do westybulu istniało pierwotnie również wejście boczne, służące do komunikacji w celach służbowych. Znajdowało się ono przy kuchni, względnie przy pomieszczeniach piwnicznych, a także patrząc od podwórza przy mieszkaniu woźnicy⁹¹.

Wraz z budową pałacu wzniesiono nieduży, piętrowy budynek z parterowym aneksem od strony południowej. Budynek spełniał funkcję inwentarsko-gospodarczą oraz dodatkowo mieszkalną⁹².

Po śmierci księcia Antoniego, przybyła do Klenicy wdowa po nim, księżna Maria przystąpiła do renowacji pałacyku. Według jej założeń i planów w 1905 r. Joseph Dimke, prowadzący przedsiębiorstwo budowlane w Kargowej, wykonał wszystkie roboty budowlane. Najważniejszym zadaniem z jakim mierzyli się robotnicy na zewnątrz obiektu była rozbudowa zachodniej części skrzydła bocznego o jeden człon. Nowopowstały element został nakryty dwuspadowym dachem, ustawionym szczytowo do parku. Na jego skraju wzniesiono wieżę zamkniętą stożkowym hełmem, która nieznacznie dominowała nad kalenicą dachu⁹³. Istotną zmianą, jaka zaszła w tym czasie w wyglądzie zewnętrznym pałacu było rozebranie drewnianego belwederu i zastąpienie go murowanym ośmiobocznym tamburem, zakończonym hełmem z latarnią. W jego górnej części umieszczono zegar. Całość przyjętych podczas rozbudowy rozwiązań architektonicznych operujących elementami stylów klasycystycznego i łuku pełnego, nawiązywała do pierwotnej formy budynku⁹⁴. [ilustr.]

Jego bryła składa się z zestawionych ze sobą prostokątów tworzących rozbudowany korpus, zespolony tamburem zakończonym ośmioboczną wieżyczką, krytą cylindrycznym hełmem. Budynek zbudowany jest z cegły. Posiada drewniane i masywne stropy, jedynie w piwnicach sklepienia wykonane są z cegły. Dachy są dwuspadowe, kryte łupkiem i eternitem. Więźba dachowa drewniana⁹⁵.

W chwili obecnej główne wejście do budynku znajduje się w cofniętej części elewacji wschodniej. Poprzedzone jest ono dwiema żeliwnymi kolumnami, które wspierają płytę prostego balkonu z metalową balustradą. Prosto zamknięte otwory okienne i drzwiowe, ujęte są profilowaną opaską. Na wysokości piętra dodatkowo występuje nadokiennik. W wysuniętej partii szczytowej znajdują się dwa otwory okienne o półokrągłym przesklepieniu, podkreślone profilowaną listwą. Połacie dachu wysunięte przed lico elewacji i wsparte na ozdobnych, drewnianych kroksztynach zlokalizowane są od zachodu omawianej elewacji. Elewacja południowa przepruta jest w przyziemiu przejazdem. W elewacji tej otwory okienne w przyziemiu są proste i bez obramowań, natomiast na wysokości piętra tylko jeden z nich zamknięty jest prosto, natomiast trzy przesklepione półokrągło i wzbogacone profilowanym gzymsem. Część zachodnia pierwotnego założenia posiada dwa prosto zamknięte otwory okienne, pomiędzy którymi znajdują się drzwi z nadprożem, z których schodami można zejść do parku. Elewacja północna budynku składa się z jednoosiowej ściany ryzalitu-wieży, ściany skrzydła z wieżyczką oraz pięcioosiowej partii korpusu. Okna są w tej części zamknięte, zarówno prosto jak i półokrągło. Kondygnacje pięter oddzielono od siebie za pomocą gzymsu⁹⁶. [ilustr.]

W wyniku prowadzonych prac remontowych, układ wnętrza obiektu został na przestrzeni lat w znacznym stopniu zatarty. Pomieszczenia w przyziemiu korpusu są dwu i trzytraktowe. Na środku umieszczony jest hall główny, do którego prowadzi wejście od strony wschodniej. Od północy znajdują się pomieszczenia w dwutrakcie, przebudowane podczas powojennych prac remontowych. Część obiektu od południa jest trzytraktowa i znajdują się w niej dwupokojowe apartamenty wraz z poprzedzającymi je przedpokojami. W głębszej części hallu znajduje się dwubiegowa klatka schodowa z tralkową balustradą, prowadząca na pierwsze piętro budynku. Jednocześnie hall rozdzielony jest arkadowaniem. [ilustr.] Pośrodku pierwszego piętra znajduje się nieduży hall, do którego od południa przylegają pomieszczenia w identycznym układzie jak na parterze. Od strony wschodniej oraz zachodniej mamy do czynienia z układem czterotraktowym, powstałym wskutek kolejnych remontów⁹⁷.

Skrzydło zachodnie pałacyku posiada dwa wejścia od strony północnej oraz układ jedno i dwutraktowy. Do części tej dobudowany został segment z przeznaczeniem na kotłownię, do której prowadzi wejście od strony południowej. Na pierwsze piętro skrzydła zachodniego można dostać się niezależnymi schodami, znajdującymi się w wieży-ryzalicie. Układ piętra jest amfiladowy i jednotraktowy. W latach 80. XX wieku na poddaszu skrzydła zachodniego umieszczone było mieszkanie, do którego prowadziły schody zlokalizowane w wieżyczce⁹⁸.