Opis architektury i wystroju architektonicznego - Zespół pałacowo-parkowo-folwarczny w Suchej Dolnej - Sucha Dolna - Pałace i Parki Środkowego Nadodrza

3. Opis architektury i wystroju architektonicznego

Fasada pałacu skierowana jest na zachód i ma dziesięć osi, z których dwie środkowe stanowią centrum i są zakomponowane odmiennie od pozostałych. [ilustr.] Na parterze przebite jest główne wejście do rezydencji. Jest ono prostokątnym otworem drzwiowym, flankowanym po obu stronach wąskimi i wysokimi oknami. Otwór ów poprzedzono portykiem filarowym z tarasem, wzniesionym na planie prostokąta, z trzema arkadami, po jego stronie północnej, południowej oraz zachodniej. Arkady te wsparte są na dwóch filarach oraz dwóch półfilarach, o wysokich cokołach i impostach imitujących proste w formie głowice, na których wsparte są łuki koszowe. Portyk zwieńczony jest profilowanym gzymsem. Na drugiej kondygnacji umieszczone są dwa symetryczne porte-fenêtre, zamknięte łukami pełnymi. Ujęte są one dekoracyjnym obramieniem w formie pilastrów z imitacją kapiteli oraz zdwojonym, wydatnym kluczem. Ponad porte-fenêtre umieszczone są sztukaterie w formie girland, (podwieszonych w czterech miejscach: na narożach oraz w załamaniach zdwojonych kluczy). Porte-fenêtre flankowane są dwoma lizenami, które tworzą artykulację całej fasady. Druga kondygnacja zamknięta jest zredukowanym belkowaniem, będącym częścią gzymsu koronującego mury obwodowe pałacu. Składa się ono fryzu z kroksztynami, zdobionymi żłobieniami, przypominającymi tryglify, oraz umieszczonych między nimi prostokątnych płycin. Ponad dwoma środkowymi osiami fasady znajduje się facjatka zwieńczona szczytem. [ilustr.] Między jej dwoma otworami okiennymi, usytuowanymi na osi porte-fenêtre, widnieje okrągły medalion z herbem rodziny von Eckartsberg, obwiedziony ornamentem rocaille. [ilustr.] Partię tę flankują lizeny o wysokich cokołach, wieńczy zaś gzyms o jednym uskoku. W części centralnej szczytu facjatki widnieje lizena, na której dawniej umieszczona była tarcza zegarowa z cyframi arabskimi⁵⁰. Zwieńczenie szczytu stanowi uskokowy gzyms. [ilustr.]

Boczne partie fasady pałacu mają po cztery osie, które wyznaczają prostokątne otwory okienne o proporcjach 1:2. [ilustr.] Otwory te oddzielone są od siebie lizenami w wielkim porządku, obie kondygnacje zaś odseparowane są od siebie gzymsem kordonowym. Okna niższej kondygnacji ujmują proste opaski. Przestrzenie pomiędzy otworami okiennymi przyziemia a gzymsem międzykondygnacyjnym ozdobione są naprzemiennie prostokątną płyciną bez dekoracji oraz okrągłymi, antykizującymi medalionami, z kokardą na ich szczycie i zwisającymi po jej obu stronach dwoma wiciami roślinnymi. [ilustr.] [ilustr.] W części północnej fasady, w medalionach tych umieszczone są wykonane w reliefie wypukłym twarze, ujęte z profilu. Medaliony po stronie południowej natomiast pozbawione są wizerunków. Brak w nich także śladów, które sugerowałyby, że kiedyś się tam znajdowały. Zarówno prostokątne płyciny, jak i medaliony ujęte zostały po obu stronach „kroksztynami” zdobionymi żłobieniami, które optycznie podpierają gzyms kordonowy. Otwory okienne drugiej kondygnacji obwiedzione są analogiczną do kondygnacji niższej opaską. Pod nimi umieszczone są płyciny, o równej im szerokości, w których naprzemiennie (rozpoczynając od północy) znajdują się płaskorzeźby ze scenami z puttami oraz po sześć drewnianych, dwulalkowych tralek, które wraz z otworem okiennym tworzą iluzję płytkiego balkonu. Ponad każdym otworem znajdują się prostokątne płyciny pozbawione dekoracji.

Wystrój elewacji wschodniej pałacu, za małymi wyjątkami, jest analogiczny względem zachodniej. Elementami odróżniającymi je od siebie jest zamknięcie otworu drzwiowego łukiem pełnym, boniowanie wokół niego oraz zwieńczeniem dwóch środkowych osi w postaci pełnej attyki, wypełnionej dawniej inskrypcją o nieznanej dziś treści. [ilustr.]

Elewacja północna pałacu jest odmienna od dwóch wyżej opisanych. Umieszczone są na niej wyłącznie dwa pilastry, które ujmują dużą płycinę, zajmującą całą przestrzeń drugiej kondygnacji. Jednocześnie płycina ta jest jedynym elementem kompozycji elewacji, który zaznacza jej podział na kondygnacje. [ilustr.]

Od strony południowej całą elewację pałacu zasłania dobudówka, nieznacznie niższa od głównej partii, wzniesiona na planie prostokąta. [ilustr.] [ilustr.] Jej zachodni mur obwodowy tworzy jedną linię z murem pałacu, natomiast na wysokości kondygnacji drugiej pozostaje nieznacznie względem niego cofnięty. Po stronie wschodniej, na poziomie parteru, mur ten wykracza poza jego obrys, zaś na pierwszym piętrze przebiega tak samo jak po stronie zachodniej. Powstała w ten sposób przestrzeń, dostępna z drugiej kondygnacji pałacu, została zaadaptowana na taras. W południowo-zachodni narożnik przybudówki wtopiona jest sześcioboczna wieża o dwóch kondygnacjach, oddzielonych od siebie gzymsem kordonowym, nakryta dachem mansardowym. W każdym z boków wieży, na osi, umieszczone są po dwa otwory okienne, za wyjątkiem obu kondygnacji ściany południowej oraz pierwszego piętra południowo-wschodniej, gdzie występują otwory ślepe. Zajmują one większość powierzchni muru, zamknięte są łukami pełnymi i otoczone ozdobnymi opaskami, z zaakcentowanymi impostami imitującymi kapitele oraz zwornikami. W południowo-zachodnim boku wieży znajduje się otwór drzwiowy, dostępny po kilku stopniach. Elewacje przybudówki, pozbawione dekoracji, przepruwają otwory drzwiowe oraz okienne o prostokątnych wykrojach, rozmieszczone w niesymetryczny sposób. Ta partia pałacu nakryta jest dachem naczółkowym z oknem powiekowym w południowej połaci.

We wnętrzu pałac został zaplanowany jako budowla dwutraktowa, z umieszczoną w centrum – na osi wschód-zachód – sienią przelotową. Pomieszczenia zlokalizowane w pierwotnej partii budowli posiadają układ amfiladowy, zatarty przez wtórne podziały.

Sień pałacu powstała na planie prostokąta o stosunku boków 1:2. Nakryta jest kolebką o przekroju łuku koszowego, z lunetami, w której centrum widnieje ozdobna, potraktowana w plastyczny sposób liściasta rozeta. [ilustr.] W ścianach sieni umieszczonych jest osiem otworów drzwiowych: dwa na osi wschód-zachód, prowadzące do ogrodu i na dziedziniec, oraz sześć na ścianach podłużnych: po trzy na każdej z nich. Poza dwoma wyjątkami otwory drzwiowe mają prostokątny wykrój i są pozbawione dekoracji. Pierwszym z wyjątków są drzwi, które prowadzą na klatkę schodową. [ilustr.] Otwór ujęty jest tu ozdobną opaską, której imposty imitują kapitele, drzwi zaś mają strukturę dwuskrzydłową o przeszklonym nadświetlu. Najbardziej okazałe opracowanie posiada otwór drzwiowy, prowadzący do pałacowego parku. Po obu stronach arkady zamkniętej łukiem pełnym umieszczono lizeny, „dźwigające” gzyms, ponad którym znalazł się cofnięty względem niego naczółek. Otwór drzwiowy flankują nisze, których konchy wykonane są w formie muszli. Obie wnęki przepruwają wysokie i wąskie wtórne otwory okienne.

Po północnej stronie sieni, w zachodnim trakcie, leżą dwa pomieszczenia, na rzucie prostokąta. Większe z nich, nakryte sklepieniem kolebkowym z trzema lunetami, podzielone zostało wzdłuż wtórną ścianką działową. W tym samym trakcie usytuowana jest także dwubiegowa klatka schodowa. W trakcie wschodnim znajduje się duża sala, nakryta sklepieniem kolebkowym z czterema lunetami, oświetlona czterema otworami okiennymi, umieszczonymi we wschodniej ścianie.

Po południowej stronie sieni leżą cztery pomieszczenia – po dwa w trakcie wschodnim i zachodnim – na rzutach zbliżonych do kwadratów, w układzie amfiladowym, z wtórnymi podziałami. W szerokości traktu zachodniego wydzielony jest korytarz, który, rozciągając się na całej długości części, stanowi jednocześnie łącznik między pałacem a dobudówką. Na południowym skraju zachodniego traktu wydzielone zostało także małe pomieszczenie, na rzucie wydłużonego prostokąta, dostępne wyłącznie z dobudówki.

Druga kondygnacja pałacu rozplanowana jest obecnie w sposób odmienny od pierwszej, na skutek wtórnego wstawienia ścianek. Na piętrze tym założone zostały wyłącznie stropy.

Hall nad sienią parteru podzielony jest na pół wzdłuż osi północ-południe, a w powstałej w ten sposób części wschodniej leżą dwa pomieszczenia równej wielkości.

Po północnej stronie hallu, w trakcie zachodnim, w północno-zachodnim narożu wydzielone zostało mniejsze pomieszczenie, w ten sposób, że pozostała przestrzeń tworzy otaczający go od południa i wschodu korytarz na rzucie litery „L”. W wielkiej sali traktu wschodniego natomiast utworzono cztery mniejsze, niesymetryczne wnętrza.

Po południowej stronie hallu, analogicznie do kondygnacji niższej, wydzielony jest wtórny korytarz, biegnący przez cała długość tej partii, nieskomunikowany z dobudówką. W trakcie wschodnim leżą dwa pomieszczenia w układzie amfiladowym o podobnej powierzchni, natomiast w trakcie zachodnim trzy, z których dwa po stronie północnej powstały wskutek podziału większego wnętrza ścianą działową na pół, względem osi wschód-zachód. Partia dobudówki dostępna jest przez otwór drzwiowy, znajdujący się w południowym pomieszczeniu traktu wschodniego.

Układ kondygnacji strychowej jest obecnie zupełnie nieczytelny. Dostęp do tej części pałacu umożliwiały schody, zlokalizowane w północnej części, w zachodnim trakcie. [ilustr.] [ilustr.]

Pałac jest częściowo podpiwniczony. Zejście do kondygnacji podziemnej umożliwiają schody, usytuowane w północnej części pałacu, w zachodnim trakcie. Ściany piwnic wymurowane są z nietynkowanej cegły, a poszczególne lokalności nakryte sklepieniami kolebkowymi. [ilustr.] [ilustr.] Zespół pomieszczeń piwnicznych, które znajdują się pod partią centralną budowli, rozmieszczony jest dookoła dużego wnętrza, usytuowanego pod sienią. Po jego północnej stronie leżą trzy pomieszczenia: większe od wschodu oraz dwa mniejsze od zachodu, z których jedno dostępne jest z drugiego. Po stronie południowej znajdują się natomiast dwa pomieszczenia o zbliżonej powierzchni.

Na pierwszej kondygnacji dobudówki usytuowane jest pięć pomieszczeń krytych stropami, włączając w to przestrzeń wieży. Rozmieszczone są one po dwóch stronach trzykrotnie załamanego korytarza w taki sposób, że dwa z nich leżą po stronie wschodniej, trzy zaś po zachodniej. Po stronie wschodniej korytarza znajduje się także klatka schodowa z trójbiegowymi schodami. Na drugiej kondygnacji, także krytej stropami, wydzielone są trzy skomunikowane ze sobą pomieszczenia, leżące w części wschodniej, partię centralną zajmuje korytarz z klatką schodową, część zachodnią zaś trzy wnętrza (z tego jedno wieży) oraz taras.

Obecnie dekoracja malarska i sztukatorska, która istniała w pałacu jeszcze w latach 70. XX wieku, uległa zniszczeniu na skutek zaniedbania obiektu.