Opis architektury i wystroju architektonicznego pałacu - Zespół pałacowo-parkowy w Osetnie - Osetno - Pałace i Parki Środkowego Nadodrza

3. Opis architektury i wystroju architektonicznego pałacu

Dwór (pałac) w Osetnie ma obecnie wieloskrzydłowy plan, powstały wskutek licznych przebudów, głównie w XIX w. [ilustr.] Najstarsze (XVI-wieczne) są skrzydła: południowe z wieżą, wschodnie i północne, czyli właściwie cała część wielopiętrowa pałacu. [ilustr.] Niższe części to dobudowane w XVIII lub XIX w. skrzydło północno-zachodnie, zamykające część dziedzińca.

Fasadę stanowi skrzydło południowe z wieżą. [ilustr.] [ilustr.] [ilustr.] W XIX w. zostało ono mocno przekształcone przez dodanie portyku oraz portalu w części zachodniej, także obecny układ okien i stylizacja ich obramień pochodzą z tego czasu. [ilustr.] Przypuszczalnie wcześniej główne wejście do dworu prowadziło przez manierystyczny portal, dopiero za czasów von Carmerów dostosowano skrzydło południowe do roli fasady. W XVIII lub XIX w. pałac nakryto dachem z lukarnami – wcześniej zapewne był dwuspadowy, opierający się na szczytach z dekoracją manierystyczną (jak np. w dworze w Dziewinie). Spod tynków fasady oraz połączonej z nią cylindrycznej wieży widać duże połaci, miejscami całkiem nieźle zachowanych, dekoracji sgraffitowych. [ilustr.] [ilustr.] Są to boniowania oraz motywy roślinne, pochodzą zapewne z czasów rozbudowy dokonanej przez Wolframa von Tschammera lub Hansa Wolframa von Lossa, najpóźniej mogły powstać w 1619 r. Ich odkrycie spod późniejszych tynków mogłoby ujawnić datę powstania. Od zachodu do fasady przylega niższa później dodana przybudówka, pochodząca zapewne z końca XIX lub XX w. [ilustr.]

Elewacje wschodnia i południowa mają analogiczną stylizację XIX-wieczną, z elementami klasycyzmu i neorenesansu, spod której przebijają się oryginalne renesansowe dekoracje sgraffitowe (sceny figuralne, boniowania). [ilustr.] [ilustr.] Jednokondygnacyjne jest za to skrzydło północne, które zostało dodane w XVII w.²¹ i przebudowane było razem z inwestycją zamykania dziedzińca balustradą za czasów Dyherrnów. [ilustr.] [ilustr.] Wokół pałacu zachowały się resztki fosy, obecnie w formie zagłębienia bez wody.

Najciekawszym zachowanym elementem dekoracji dworu jest manierystyczny portal z lat 1617–19, prowadzący na dziedziniec²². Jest to portal z szeroką archiwoltą i niszami siedzeniowymi, ujęty dwoma kolumnami w porządku korynckim na cokołach, zwieńczony gzymsem, wysokim fryzem oraz zwieńczeniem ze spływami. Na fryzie znajduje się napis Gotts Seegen Machet Reich Ohnn Mühe²³. Kartusze herbowe były podpisane: Hans Wolfram von Loss oraz Barbara G. Kreckwitzin. Za lewą kolumną, na płaskorzeźbie przedstawiającej dzban, zachowała się w bardzo dobrej kondycji sygnatura rzeźbiarza: Iohan: Pol Bilthar i znak kamieniarski w postaci litery G z sześcioma kropkami, odnaleziona dopiero w 1979 r. przez Bolesławę Krzyślak²⁴.

Warstwa treściowa portalu była skromna na tle innych portali manierystycznych Dolnego Śląska, także tych wykonanych przez Johanna Pola (jak choćby do dworu w Mojęcicach)²⁵. Opierała się ona na dwóch personifikacjach muzyki, jednej ze skrzypcami, drugiej z lutnią oraz dwóch rzeźbach ptaków na kolumnach. Personifikacje muzyki nie zachowały się. W 1965 r. znajdowały się jeszcze na gzymsie; w 1980 r. po raz ostatni wymieniona została postać ze skrzypcami w kaplicy przy murze kościelnym²⁶. Bogata za to była i jest ornamentyka portalu, w skład której wchodzą: hermy, głowy aniołków ze skrzydłami, głowa aniołka w kluczu archiwolty, głowy z chustami, dwie głowy ujęte profilowo, dekoracja łodygowo-kwiatowa kolumn, pęki owoców, sploty łodyg i kwiatów oraz muszle w niszach, dzbany z kwiatami w niszach za kolumnami, obeliski. Typowe dla warsztatu Johanna Pola i na Śląsku stosowane tylko przez niego, były ażurowe kapitele.

Portal zachował się w stanie dość dobrym – zwłaszcza mając na uwadze losy pałacu w czasach PRL i późniejszych. Uszkodzone są cokoły i ławeczki, a także łuk archiwolty. Miejscami występują uszkodzenia mechaniczne.

Wnętrza rozplanowano dwutraktowo z wyjątkiem większych pomieszczeń (np. sień wejściowa), które zajmują całą szerokość skrzydła. Wystrój wnętrz pałacu w większości pochodzi z 2 połowy XIX w. – z tego czasu zachowały się skromne neorokokowe dekoracje sztukatorskie na sufitach w kilku pomieszczeniach. Klatka schodowa z żelaznymi dekorowanymi schodami powstała za czasów von Carmerów. Bardziej interesujące są pozostałości dekoracji wnętrz z XVI w. Należy do nich tablica z 1585 r. wmurowana w sieni, upamiętniająca upadek z konia i śmierć syna Wolframa von Tschammera. W tym pomieszczeniu zachowało się także sklepienie kolebkowo-krzyżowe z dekoracją sztukatorską w formie ornamentu okuciowego. Analogiczne dekoracje sklepienne ma również pomieszczenie za portalem manierystycznym. Przypuszczalnie właśnie na tym sklepieniu znajdowała się malowana galeria członków rodziny Tschammerów. Analogiczne dekoracje należą obecnie do rzadkości na Dolnym Śląsku – nawet jeśli były, to raczej nie zachowały się²⁷. Więcej przykładów odnaleźć można w czeskich dworach i pałacach z XVI w. Pozostałe pomieszczenia pałacu mają stropy płaskie (poza dwoma małymi pomieszczeniami w skrzydle północnym).