2. Dzieje zespołu i jego właściciele
Osetno było wymieniane w dokumentach już w 2 połowie XIII w. Kościół i probostwo istniało tu już w 1289 r. Miejscowość Osetno należała w XV w. do Braunów, a od 1440 r. do Tschammerów; w tym roku Konrad Tschammer, który przybył z Czech wraz z księciem cieszyńskim, a potem głogowskim Bolesławem I, zakupił majątek. Jednocześnie książę przekazał mu majątek Kietlów. Od 1456 r. Konrad von Tschammer był starostą głogowskim i górowskim. Po jego śmierci Osetno przejął Ernst (1450–1507), który wybudował dwór rodzinny w Głogowie, zwany „Tschammerhof”. W 1493 r. kupił od Caspara Brauna (z rodziny jego matki Barbary Braun) pozostałe części Osetna Wielkiego, Osetno Małe, Brele i Równą1. Przypuszczalnie to właśnie Ernst Tschammer postawił pierwszą murowaną siedzibę w Osetnie Wielkim w formie wieży mieszkalnej. Jeszcze w XIX w. wzmiankowany był spichlerz, który uznawano za pozostałości siedziby Tschammerów2.
W 1491 r. Ernst von Tschammer ufundował ołtarz Ostatniej Wieczerzy oraz dzwon do tutejszego kościoła. Zbudował on również kaplicę grobową przy tym samym kościele; dekorowana jest ona portalem z datą 1498 r. i napisem: ernst conrad tschammers son/ anna dy ernst tschaemmerinne hans nostits tacht/ barba haus braun tacht by conrat tschamern ernst tschamer muters/ katerina pet brawchtsch tach d ernst tschari mut. Portal zawiera herby rodzin Tschammer, Nostitz, Braun i Brauchtitsch3. Z inskrypcji wynika, że dwór zbudowali Ernst Tschammer, syn Konrada Tschammera i Barbary z domu Braun oraz jego żona Anna, córka Hansa Nostitza.
Po śmierci Ernsta, ale dopiero w 1512 r. (być może po śmierci jego żony) dokonano podziału majątku. Georg otrzymał dwór w Głogowie, Ernst II – Osetno Wielkie, Kietlów i Zakrzów, natomiast Oswald I (średni syn pod względem wieku) – Osetno Małe, Niwę (Niebe), Równą i Luboszyce. Po raz pierwszy wydzielono część Niebe z Osetna Wielkiego, przypuszczalnie tu znajdowała się wieża mieszkalna4. Oswald I Tschammer żonaty był z Hedwig, córką Caspra von Dohna, a po jej śmierci ożenił się ok. 1520 r. ze szwagierką, Anną z domu von Dohna. W następnych latach sprawował stanowisko starosty górowskiego i członka królewskiej komisji granicznej, która ustalała m.in. granicę między księstwem głogowskim a Polską; w 1530 r. był pełnomocnikiem rycerstwa głogowskiego5.
Wówczas istniał w Osetnie pewien rodzaj dworu lub wieży mieszkalnej, przy czym niektórzy autorzy lokalizowali go w Gross Osten6, a niektórzy w Niebe7. Wydaje się jednak, iż ta druga (precyzyjniejsza) lokalizacja, jest prawidłowa. Granica Niebe znajdowała się w miejscu dzisiejszego rozwidlenia dróg na Ryczeń i Kietlów. Około 1540 r. Oswald I Tschammer zbudował w Niebe dwór renesansowy na miejscu wcześniejszej siedziby rodowej. Według kroniki napisanej przez F. W. Raczka: Oswald Tschammer der Elter Wolfrum Tschammers leiblicher Vater von Osten auf der Niebe das ganze Haus aufmauern und mit Gottes Hilfe den mehrden Teil anbringen lassen8. Przypuszczalnie dwór miał plan prostokąta o wymiarach 14 na 28 metrów, założonego na osi północ – południe. Bryłę urozmaicała cylindryczna wieża w narożniku południowo-wschodnim. Dwór otoczony był fosą, przypominał swym ogólnym założeniem inne rezydencje gotycko-renesansowe na Dolnym Śląsku.
Po śmierci Oswalda I w 1561 r. majątek przejął Wolfram Tschammer (zm. 1593?). W 1582 r. dokupił Gross Osten od kuzyna, Konrada Tschammera. W tym samym roku dostał pozostałą część wsi od swojego szwagra, niewymienianego z nazwiska. W ten sposób majątek Osetno Wielkie i Niebe został scalony.
Wolfram Tschammer prowadził przebudowę i udoskonalenie dworu, który zbudował jego ojciec Oswald I. W 1566 r. pogłębił fosę i wyłożył ją kamieniami. Co ciekawe, dwór wówczas był wzmiankowany jako dwuskrzydłowy9, co stoi w sprzeczności do informacji z 1540 r., kiedy powstał dwór jednoskrzydłowy z wieżą. Nie wiadomo, która z tych informacji jest nieprecyzyjna. Możliwe też, że drugie skrzydło powstało między 1540 a 1566 r. i nie zachowała się o tym żadna wzmianka w dokumentach. Wolfram Tschammer zasłużył się także budową sklepień w dworze (1575 r.) oraz zleceniem wykonania na nim malowanej galerii członków rodziny (1577 r.), co upamiętniała inskrypcja o treści: Die Gewölbe im Ostener Schloss aufmauern, 1575 und zum Jahre 1577 erzählt er: Ich, Wolfram Tschammer von Osten, unserer Eltern und Geschwister und Geschwister Kinder, so viel sich bisher vererbet, auch unserer Weiber und ihre vier Ahnen abmalen und beschreiben lassen10. Portrety przedstawiały rodziców Wolframa, jego czterech braci i cztery siostry oraz ich potomstwo, a także czterech przodków żony Wolframa – Anny von Stosch. Warto zaznaczyć, że Wolfram Tschammer bardzo dbał o pamięć o rodzinie. Trzech jego braci poległo w walce w latach 1554, 1555 i 1565 r. Wkrótce po 1565 r. Wolfram Tschammer zlecił wykonanie nietypowego potrójnego epitafium dla swoich braci oraz oddzielnego epitafium dla rodziców do kościoła w Osetnie. Epitafia zachowały się do dziś w bardzo dobrej kondycji.
Jedyny syn Wolframa Tschammera zginął w 1585 r. spadając z konia, o czym informuje piaskowcowa tablica umieszczona w sieni dworu11. Córka Joanna wyszła rok później za mąż za Georga von Loss (1559–1617) z Dąbrowy koło Głogowa12. W roku 1593, po śmierci ojca, odziedziczyła majątek, faktycznie dobra przeszły zaś w ręce rodziny von Loss. Po śmierci Joanny z domu Tschammer w 1604 r., Georg ożenił się po raz drugi, z Hedwig von Niebelschütz13 (z którą nie miał dzieci). Spośród dziesięciorga dzieci Georga i Joanny siedmioro zmarło w dzieciństwie14, a majątek przejął po śmierci ojca w 1617 r. Hans Wolfram (1583–1634). Ożenił się on w roku 1606 z Barbarą von Kreckwitz, a po jej śmierci w 1619 r. z Marianną von Zedlitz15.
Hans Wolfram von Loss był kolejną postacią, która sfinansowała przebudowę dworu. Za jego czasów dobudowano skrzydło północno-wschodnie, przez co dwór uzyskał plan litery „U”, typowy dla największych śląskich założeń rezydencjonalnych tego czasu (jak np. dwór w Dziewinie). Ściany pokryto dekoracją sgraffitową (jej resztki są widoczne do dzisiaj). Zwieńczeniem przebudowy było wstawienie w skrzydło z 1575 r. wyjątkowo okazałego manierystycznego portalu, wykonanego pomiędzy 1617 i 1619 rokiem i zawierającego kartusze herbowe Lossów i Kreckwitzów. Daty powstania tego portalu są ograniczone małżeństwem Hansa Wolframa von Loss oraz Barbary von Kreckwitz oraz jednoczesnym posiadaniem przez nich dworu16. Portal wykonał Johann Pol z Głogowa, najlepszy dolnośląski specjalista od portali w tym czasie.
Po śmierci Hansa Wolframa von Loss Niebe znów zostało oddzielone od Osetna Wielkiego. Niebe oraz Osetno Małe otrzymał Georg Wenzel, natomiast Adam otrzymał Osetno Wielkie. W 1684 r. Adam von Loss zapisał majątek swojej wnuczce Marii Mariannie. Ta z kolei wyszła za mąż za Georga Kaspra Tschammera z daszowskiej linii rodu. W ten sposób część Osetna powróciła do Tschammerów. Po Georgu Kasprze nim majątkiem zarządzał jego syn Georg Ernst II, który sprzedał Osetno ok. 1735 r.17
Niebe cały czas należała do Lossów, których ostatnim przedstawicielem w tej linii był Hans Wolf, żonaty z Anną von Nimptsch. Ich córka Eulalia Apolonia wyszła za mąż w 1707 r. za Christopha Ernsta von Dyherrn. Po śmierci Hansa Wolframa w 1716 r. Dyherrnowie faktycznie przejęli majątek Niebe18. Do tego czasu żadne większe przebudowy dworu nie były prowadzone. Dopiero za czasów Dyherrnów przeprowadzono restaurację dworu w duchu baroku, podkreślając m.in. znaczenie dziedzińca poprzez zamknięcie go murem i balustradą19. Być może wówczas zmieniono także dachy, usuwając manierystyczne szczyty. Sgraffita zostały przypuszczalnie schowane pod nowym tynkiem.
W XIX w. dwór należał do rodziny hrabiów von Carmer. Julius von Carmer sfinansował klasycystyczną przebudowę dworu (pałacu), podczas której do frontu dobudowano portyk kolumnowy oraz przekształcono część wnętrz, wstawiając w nie nową klatkę schodową. Kolejne zmiany miały miejsce ok. 1840 r. (również za czasów Juliusa von Carmera), kiedy przekształcono górną część wieży w duchu neorenesansu. Carmerowie byli właścicielami pałacu aż do 1941 r.: do tego czasu mieszkała tu Freda Henrietta von Carmer, wdowa po Friedrichu Wilhelmie, zmarłym w 1915 r. Wówczas majątki Niebe i Osetno Wielkie były w jednych rękach, choć trzeba zaznaczyć, że do Niebe należało ponad dwa razy więcej ziemi niż do Osetna (683 do 305 hektarów)20.
Po II wojnie światowej pałac stał się własnością Skarbu Państwa, a zarządzany był przez PGR w Ryczeniu. Szczęśliwie, nieźle przetrwał okres PRL. Obecnie jest własnością prywatną i jest wystawiony na sprzedaż. Zachowaniu pałacu sprzyja założenie nowego pokrycia dachu w ostatnich latach i prowadzone dorywczo prace remontowe.