Opis architektury i wystroju architektonicznego pałacu - Zespół pałacowo-parkowy w Iłowej - Iłowa - Pałace i Parki Środkowego Nadodrza

3. Opis architektury i wystroju architektonicznego pałacu

Pałac w Iłowej jest obiektem murowanym, trzykondygnacyjnym, wzniesionym na rzucie zbliżonym do litery L. Składa się z budynku głównego, mieszczącego centralnie ryzalit wieżowy, oraz skrzydła bocznego, zachodniego, wydłużonego, z wieżą od strony północnej. [ilustr.] Elewacja frontowa budynku głównego, północna, jest siedmioosiowa, z czego trzy osie środkowe wyznacza ryzalit wieżowy, wysunięty przed lico fasady. W partii powyżej dachu wieża zwęża się do dwóch osi, a wieńczy ją hełm z latarnią. Na poziomie przyziemia elewacja jest boniowana. Podziały wertykalne tworzą płaskie lizeny i pilastry, a horyzontalne listwowe gzymsy oraz uskokowy gzyms międzykondygnacyjny, pomiędzy pierwszą a drugą kondygnacją, i okapowy wieńczący elewację. W przyziemiu ryzalitu wieżowego mieści się wejście główne ujęte w trójosiowy, reprezentacyjny portal, poprzedzone gankiem wspartym na filarach, nakrytym daszkiem czterospadowym, w formie nawiązującej do chińskiej pagody. W boniowanym przyziemiu, na wschód od ryzalitu wieżowego, mieści się wejście gospodarcze. Ozdobione zostało supraportą w postaci płaskorzeźbionego fryzu i gzymsu wspartego na konsolkach. Otwory okienne mają formę stojącego prostokąta, ujęte są profilowanymi opaskami. Pod nimi umieszczono fartuszki o różnorodnych formach geometryzujących, a wklęsło wypukłych w ryzalicie wieżowym, na poziomie trzeciej kondygnacji. Elewacja frontowa w części ryzalitu wieżowego ujęta jest zdwojonymi, narożnymi pilastrami, o kapitelach w formie liści akantu, a zwieńczona profilowanym gzymsem przechodzącym w części centralnej w wypukły naczółek. Okno środkowe nad portalem, na wysokości drugiej kondygnacji, ujęto w wąskie lizeny, na poziomie trzeciej kondygnacji łączące się w formę arkady z profilowaną archiwoltą. Nad oknem środkowym czwartej kondygnacji, ujętym arkadką, znajduje się kartusz herbowy Maksymiliana hrabiego von Hochberg oraz napis „RESTAURIRT 1905”. [ilustr.] Powyżej elewację wieży przepruwają dwa okna, ponad którymi centralnie umieszczono okrągłą tarczę zegara ujętą w kwadratową, profilowaną sztukatorsko ramę. [ilustr.] Elewację wieży zamknięto gzymsem uskokowym, a całość nakryto baniastym hełmem ośmiobocznym, przedłużonym o latarenkę z chorągiewką.

Reprezentacyjny, późnorenesansowy piaskowcowy portal główny jest trójosiowy, w ramowej oprawie, zdobionej plastycznie motywami festonów owocowych, dzierżonych przez putta atrybutów z elementami flory i fauny. [ilustr.] Oś środkowa zwieńczona jest tablicą fundacyjną z inskrypcją oraz datowaniem – 1626 r., nad którą umieszczono dwa kartusze herbowe rodziny von Schellendorf. [ilustr.]

Elewacja południowa budynku głównego jest czteroosiowa, niesymetryczna. [ilustr.] Podziały wertykalne wyznaczają proste, pasowe gzymsy, a horyzontalne płaskie lizeny, biegnące przez całą wysokość elewacji oraz zdwojone pilastry ujmujące naroża. Otwory okienne mają formę stojącego prostokąta, a ujęte są w uskokowe opaski, zwieńczone trójkątnym naczółkiem, z zawiniętymi wolutowo górnymi krawędziami boków. Wyróżnienie stanowi oś druga od zachodu, której otwory zamknięto półkoliście, zwieńczone archiwoltą. W przyziemiu mieści się tu okno w typie porte fenetre, stanowiące jedyne w tej elewacji wyjście na poziom tarasu, ujęte archiwoltą spiętą zwornikiem, który rozszerzając się ku górze przyjmuje kształt przestrzennego kielicha, stanowiąc podstawę balkonu drugiej kondygnacji. Na wysokości drugiej kondygnacji, pomiędzy osią drugą a trzecią, umieszczono wykonany w tynku zegar słoneczny, zamknięty w formie kwadratu, o tarczy wykonanej w technice sgraffito. [ilustr.]

Elewacje dwukondygnacyjnego skrzydła bocznego otrzymały dekorację w formie pilastrów, zdwojonych w narożach, o głowicach w formie liści akantu. Otwory okienne mają formę prostokąta stojącego, a ujęte są profilowanymi opaskami, w elewacji zachodniej zwieńczonymi zwornikami. [ilustr.] Pod oknami wprowadzono geometryczne fartuszki. Przyziemie elewacji wschodniej i północnej skrzydła zdobi boniowanie. Elewacje wieży flankują lizeny i pilastry z kapitelami w formie liści akantu. Na poziomie przyziemia i pierwszej kondygnacji elewacji północnej i wschodniej, mieści się trójbocznie zamknięty wykusz, przechodzący na poziomie drugiej kondygnacji w taras. W elewacji północnej na poziomie drugiego piętra całość wypełnia rozległy, półkoliście zamknięty otwór okienny. Całość wieńczy uskokowy gzyms okapowy. Powyżej, w wyniesieniu wieży, w elewacji wschodniej i zachodniej, umieszczono kartusz herbowy Maksymiliana von Hochberg.

 

Wnętrze jest trójtraktowe w budynku głównym i półtoratraktowe w skrzydle bocznym. Hall wejściowy sklepiony jest kolebą, zdobiony sztukateriami, z kamiennym, zdwojonym portalem wewnętrznym. [ilustr.] Hall główny zamknięty jest kolebami wypełnionymi sztukaterią w formie ornamentu okuciowego. [ilustr.] Przy wschodniej ścianie biegnie główna klatka schodowa i schody drewniane zabiegowe, z tralkową, rozrzeźbioną, złoconą i polichromowaną balustradą. [ilustr.] Ściany hallu pokrywają drewniane, ramowo-płycinowe panele ścienne pokryte polichromiami z japońskiej laki oraz intarsją z różnych gatunków drewna, które przedstawiają motywy flory i fauny oraz figuralne. Konstrukcję klatki schodowej wspierają pełnoplastyczne, fantazyjne postacie aniołów, rzeźbionych w drewnie. [ilustr.]

Południowo-wschodnią część budynku głównego zajmuje bogata pod względem sztukatorskim sala dawnego gabinetu. [ilustr.] Salę, sklepioną płaską kopułą z głębokimi lunetami, pokrywa gęsta siatka floralnych oraz figuralnych przedstawień, podobnie jak pomieszczenie obok. W części południowo-zachodniej mieści się dawna sala biblioteczna. Zachowało się w niej oryginalne wyposażenie w postaci zdobionych snycersko witryn. Z hallu w budynku głównym do skrzydła bocznego komunikacja prowadzi przez wąski korytarz sklepiony kolebą, wypełnioną dekoracją sztukatorską o tożsamej formie – ornamentem okuciwym, a ściany zdobią bogato dekorowane panele. [ilustr.] Komunikację w skrzydle bocznym zapewnia długi korytarz, stanowiący dawną galerię, z którego przez fantazyjne portale można dostać się do pozostałych reprezentacyjnych pomieszczeń. [ilustr.] Do dawnej sali balowej prowadzi rozrzeźbiony snycersko portal. Wnętrze dawnej sali balowej, zarówno ściany jak i sufit, pokrywa neorokokowa sztukateria, z pełnoplastycznymi formami floralnymi w narożach. [ilustr.] Dawna sala muzyczna zakomponowana jest niezwykle plastycznie, z zastosowaniem motywów morskich – muszli, wspartej na kręconych kolumnach o trzonach wypełnionych wicią roślinną i posiada scenę przesklepioną konchą, którą podtrzymują hermy. [ilustr.] We wnętrzach reprezentacyjnych sal zachowane są kamienne, marmurowe kominki. Na zakończeniu korytarza znajdują się schody prowadzące na wyższe kondygnacje, gdzie zachowane są historyczne elementy wystroju, w postaci stolarki drzwiowej, okładzin ściennych i belkowych stropów. Na poziomie drugiej kondygnacji mieszczą się toalety, w których znajduje się ceramiczna posadzka z motywem floralnym oraz kwiatowo malowane płytki ścienne.

Pałac w Iłowej stanowi interesujące dzieło wizjonerów i architektów, których koncepcje realizowane na przestrzeni wieków utworzyły spójne, kompletne założenie.