Dzieje zespołu i jego właściciele - Zamek w Otyniu - Otyń - Pałace i Parki Środkowego Nadodrza

2. Dzieje zespołu i jego właściciele

Miasto Otyń (do 1945 r. Deutsch-Wartenberg), leżące przy drodze z Głogowa do Zielonej Góry, około 5 km na północ od Nowej Soli, wg różnych opracowań wzmiankowano po raz pierwszy w 1313¹ lub w 1329 r.², zaś tutejszy kościół – w 1332 r.³ Nowo lokowane miasto posiadało prostokątny rynek z centralnie usytuowanym ratuszem; z narożników rynku wybiegały cztery ulice: na północ (ob. ul. Kościuszki), na zachód (ob. ul. Gawła), na południe (ob. ul. Chrobrego) i na wschód (ob. ul. Mickiewicza). Na północny-wschód od rynku stanął kościół, zaś na południowy-wschód od miasta – zamek, otoczony przepływającą po stronie południowej rzeką Śląska Ochla (niem. Ochel). [ilustr.]

Najstarszy murowany zamek w Otyniu mógł powstać w 1 poł. XV w., po pożarze Otynia w 1441 r.⁴, a zatem w okresie, gdy dobra te posiadał Sigismund von Zabeltitz (Zabel), właściciel Klenicy, potwierdzony w źródłach w 1437 r.⁵ Po pojmaniu w 1482 r. w otyńskim zamku⁶, uwięzieniu i straceniu jego synów Caspara, Brunona i Christopha, oskarżonych o rozbójnictwo, Otyń przejął książę żagański Jan II Szalony. Po odsunięciu go od władzy w 1488 r. majątek otyński dzielił polityczne losy księstwa głogowskiego.

W 1516 r. król Czech Ludwik Jagiellończyk sprzedał lenno Nickelowi i Hansowi von Rechenbergom, synom Melchiora z Borowa Polskiego⁷. Pierwszy z nich rezydował w Sławie, gdzie zmarł bezpotomnie w 1532 r.⁸ Drugi z braci wzbogacił się na kampaniach wojennych, m.in. w służbie królów Polski Jana Olbrachta, Aleksandra i Zygmunta I Starego⁹. W 1507 r. otrzymał w lenno wójtostwo w Bytomiu Odrzańskim, w 1508 r. – wójtostwo w Sławie, zaś w 1516 r. – lenno zamkowe w Kożuchowie, dzięki czemu stał się największym posiadaczem ziemskim w księstwie głogowskim¹⁰. W 1528 r. uzyskał od Ferdynanda I Habsburga dokument herbowy dla Otynia¹¹. W tym samym roku pojął za żonę Sophie von Kittlitz, z którą miał dwie córki – Annę (zm. 1546), wydaną w 1544 r. za Melchiora von Rechenberga z Otynia i Borowa Polskiego, i Barbarę, wydaną w 1549 r. za Wacława Leszczyńskiego z Leszna¹².

Być może z tym właśnie przedstawicielem rodu Rechenbergów wiązać należy renesansową przebudowę późnogotyckiego zamku w Otyniu, datowaną na okres po 1519 r.¹³ Z XVII- i XVIII-wiecznych przekazów pośrednio wynika, że budowla ta posiadała wieżę¹⁴ oraz „dach włoski, który nie pasuje do naszych okolic”¹⁵, tzn. płaski lub pogrążony, osłonięty attyką. Do czasów obecnych cechy stylowe renesansu zachowały budynek bramny i skrzydło północne, których elewacje przepruwają otwory okienne w obramieniach kamiennych o klasycznym profilu, z podokiennikiem i odcinkiem gzymsu jako zwieńczeniem (podobne występują w nowym dworze w Niwnicach z lat 40. XVI w., zamku Janowiec w Bobrzanach sprzed 1560 r. oraz dworze w Świdnicy z około 1602 r.). [ilustr.]

Pozbawiony męskiego potomka Hans von Rechenberg (zm. 1537) przekazał majątek otyński swemu bratankowi Georgowi z Borowa Polskiego (zm. 1559), od 1510 r. żonatemu z Anną von Zedlitz, z którą miał liczne potomstwo¹⁶. Na mocy jego testamentu dziedzicem Otynia został syn Melchior, zaś Borowa Polskiego i Nowego Miasteczka – urodzony w 1550 r. wnuk Hans, jedyny syn zmarłego w 1552 r. Georga von Rechenberga i jego żony Marii Anny von Rothenburg¹⁷. Z uwagi na fakt, że zmarły w 1563 r. Melchior von Rechenberg nie pozostawił po sobie męskiego potomka (z jego małżeństw z Anną von Rechenberg i Dorotheą von Glaubitz pochodziły dwie córki), spadkobiercą dóbr otyńskich został wspomniany Hans¹⁸. Wiadomo, że rezydował on w Otyniu, zainicjował także rozbudowę tutejszego kościoła (1585–1587), budowę wieży (od 1585 r.), urządził ponadto kryptę rodową Rechenbergów. Zmarł w 1598 r. w Otyniu¹⁹.

Jego syn i następca Johann (Hans) Georg, jedyny męski potomek urodzony w małżeństwie ojca z Anną von Skopp z Jędrzychowa²⁰, w roku 1606 podjął przerwane roboty budowlane przy kościele, które zakończono w roku następnym²¹. Wraz z jego bezpotomną śmiercią w 1610 r. zakończyło się panowanie Rechenbergów w Otyniu²².

W 1649 r. majątek otyński przejęli ostatecznie jezuici, zgodnie z ostatnią wolą zmarłego w 1638 r. Johanna Ernsta von Sprintzensteina, gorliwego katolika, którego pierwszą żoną była Helena z domu von Rechenberg, siostra zmarłego w 1610 r. Johanna Georga, właściciela Otynia. Zapis dotyczący przekazania dóbr otyńskich zakonowi jezuitów zawarty został w kodycylu do testamentu Sprinzensteina, który otwarto dopiero po śmierci jego drugiej żony, Eleonory (1645 r.), która cały swój majątek zapisała również jezuitom.

Stan zamku otyńskiego i jego otoczenie z tego okresu odtworzył na podstawie źródeł archiwalnych F. Ch. Sickel²³ podając, iż całe założenie posiadało rzut czworoboku; zamek był budowlą pięciokondygnacyjną²⁴, w której mieściły się m.in. dwadzieścia dwie izby różnej wielkości, prócz tego małe sypialnie oraz inne komnaty, jedenaście pomieszczeń do składowania żywności, dziewięć piwnic na wino i wiele innych pomieszczeń, wśród których była także sala taneczna. W przyległym budynku, usytuowanym naprzeciw bramy, znajdowały się dwie „wielkie” izby położone jedna nad drugą, każda o długości trzydziestu i szerokości osiemnastu łokci; szczególnie okazała była izba na wyższej kondygnacji, pełniąca funkcję pokoju sypialnego, którą opisano jako „nadzwyczaj piękną i urządzoną po książęcemu”, ozdobioną rozmaitymi obrazami. Komunikację między pomieszczeniami zamku zapewniały kamienne schody kręcone o stu jeden stopniach. Cały zamek otaczały murowane „budynki” (skrzydła), w których mieściły się zarówno wygodne pokoje, jak i kuchnia, piekarnia i browar, stajnia na piętnaście koni, zbrojownia i strychy do przechowywania ziarna. Do kuchni i piekarni doprowadzono rurami wodę, zaś w stajni i browarze wodę pobierano ze studni. „Przed” zamkiem usytuowane były budynki gospodarskie.

W roku 1652 nowi właściciele rozpoczęli adaptację zamku w Otyniu do potrzeb mieszkalnych, zakończoną w 1654 r. W 1671 r. rozebrano dwie kondygnacje grożące zawaleniem – zapewne dotyczyło to wspomnianego głównego skrzydła zamku. W 1677 r. powstała zamkowa kaplica, którą w 1683 r. powiększono o jedno przęsło. Podczas wizytacji z lat 1687/1688 opisano ją jako przestronne pomieszczenie, oświetlone „dużymi” oknami, zdobione rozmaitymi wizerunkami świętych; na ołtarzu głównym, wówczas jeszcze nie konsekrowanym, znajdowała się otoczona kultem późnogotycka figurka Matki Boskiej Klenickiej, którą w 1650 r.²⁵ jezuici sprowadzili z kościoła w Klenicy do Otynia. [ilustr.] Pod kaplicą urządzono kryptę przeznaczoną dla zakonników. Końcowy etap prac budowlanych przy otyńskim zamku przypadł na lata 1680–1681 – w 1680 r. ukończono prace tynkarskie przy elewacjach nowego skrzydła zachodniego (płd.-zach.) i przebudowanego wschodniego (płn.-wsch.), dokonano rozbiórki wspomnianego dachu renesansowego osłoniętego attyką, który zastąpiono dachem pochyłym („niemieckim”). Rok później inwestycja była już zakończona. Stan techniczny zamku nie był jednak wówczas całkowicie zadowalający, bowiem z 1694 r. pochodzi przekaz mówiący o podparciu murów zamkowych – zapewne odnosi się on do przypór w obu narożnikach skrzydła wschodniego (płn.-wsch.).

Nowo wzniesione skrzydło zachodnie (płd.-zach.) posiadało cechy stylowe wczesnego baroku. Od strony dziedzińca zastosowano sieciowy system podziału, wyznaczony pilastrami pseudokompozytowymi w wielkim porządku, którym podporządkowano gzymsy kordonowe. W przyziemiu wprowadzono arkady, częściowo otwarte. Okna piętra ujęto opaskami z uszakami. [ilustr.] Najwcześniejsze przykłady analogicznego systemu artykulacji elewacji pojawiły się na Śląsku w budynku seminarium jezuitów w Nysie (Melchior Werner, 1656–1657) oraz w rozbudowywanym wg projektu Carla Rossiego w latach 1660–1675 zamku w Oławie²⁶. Z przykładów późniejszych wskazać można kolegium jezuickie w Nysie (1669–1686), klasztor krzyżowców we Wrocławiu (od 1675) czy klasztor w Czarnowąsach (1682–1690). Pod oknami piętra znalazły się prostokątne płyciny o ściętych narożnikach – element znany z takich realizacji z tego okresu, jak m.in. wspomniane kolegium jezuitów w Nysie, wrocławski klasztor krzyżowców i klasztor w Czarnowąsach, klasztor cystersów w Henrykowie (1682–1685) i dom opatów krzeszowskich w Jeleniej Górze-Cieplicach (1689–1692). Z systemem arkad w przyziemiu mamy natomiast do czynienia m.in. w zamkach w Żyrowej (1644 r.; ślepe), Szymiszowie (1650 r.; otwarte), Prószkowie (1677–1683; ślepe) i Krapkowicach (1678; otwarte), pałacu Lobkoviców w Żaganiu (od 1670 r.; ślepe) oraz klasztorach w Kamieńcu Ząbkowickim (1682–1685, otwarte) i krzyżowców we Wrocławiu (ślepe). Podobnie zakomponowano elewację dziedzińcową klasztornej kaplicy, natomiast elewację barokizowanego skrzydła wschodniego (płn.-wsch.) od strony dziedzińca rozczłonkowano pilastrami pseudotoskańskimi w wielkim porządku. W elewacji zewnętrznej zachodniego skrzydła w Otyniu akcenty wertykalne uległy osłabieniu za sprawą silnie zaznaczonego gzymsu międzykondygnacyjnego oraz rezygnacji z wielkiego porządku pilastrów, który zastąpiono pilastrami parzystymi w porządkach pseudojońskim (parter) i pseudotoskańskim (piętro). [ilustr.] Spośród podobnych rozwiązań wskazać można fasadę nyskiego seminarium jezuitów (1684–1686), jednak podziały wyznaczają tu pilastry pojedyncze. Wnętrze skrzydła zachodniego klasztoru w Otyniu otrzymało na wszystkich²⁷ kondygnacjach układ jednotraktowy z korytarzem od strony dziedzińca, bardzo często stosowany w architekturze 2 poł. XVII w. (kolegium jezuickie w Kłodzku; klasztor cystersów w Lubiążu, 1681–1715; klasztor cystersów w Kamieńcu Ząbkowickim, 1683–1685; klasztor premonstrantek w Czarnowąsach; klasztor premonstrantów we Wrocławiu, 1682–1695; kolegium jezuitów w Żaganiu, 1689–1699). W partii przyziemia korytarz nakrywało sklepienie krzyżowe. W północnej części traktu umiejscowiono schody główne dwubiegowe ze spocznikiem, zaś w południowej części skrzydła – schody zabiegowe. [ilustr.] Całą szerokość południowej części skrzydła na piętrze zajmowała wielka sala, oświetlona pięcioma oknami od zachodu i dwoma od południa; jej strop lub sklepienie spoczywało na dwóch filarach, umiejscowionych w linii ściany między traktem a korytarzem w północnej części skrzydła. [ilustr.] Analogiczny układ jednotraktowy z korytarzem po stronie dziedzińca zastosowano także w skrzydle wschodnim (płn.-wsch.) zamku-klasztoru.

Podczas wielkiego pożaru Otynia dnia 7 kwietnia 1702 r. poważnie ucierpiały zamek wraz z kaplicą. Nie zdołano uratować kancelarii, ani klasztornej biblioteki, zabezpieczono natomiast figurę Matki Boskiej Klenickiej. O skali zniszczeń może świadczyć fakt, iż zaledwie w jednym pomieszczeniu zamkowym zachowały się całe drzwi – był to pokój przeora klasztoru, w którym urządzono tymczasową kaplicę. Dnia 30 kwietnia przybył do Otynia z Żagania mistrz murarski Stefano Spinetti, w końcu ubiegłego stulecia zatrudniony przy odbudowie kolegium jezuitów w Żaganiu oraz – zapewne – przy projekcie domu gościnnego jezuitów w Klenicy (1693 r.)²⁸; dokonał on oszacowania strat i sporządził na miejscu koncepcję odbudowy zamku. W 1703 r. przywrócono do użytku sześć pomieszczeń i refektarz. Dnia 8 maja tego samego roku wmurowano kamień węgielny pod budowę nowej kaplicy, którą w 1704 r. doprowadzono pod dach. Prace przy jej wystroju ukończono w maju roku następnego. Swój udział w tym przedsięwzięciu mieli zapewne rzeźbiarz i snycerz Johann Riedel (1654–1736)²⁹ oraz snycerz Gottfried Thamm, którzy przybyli ze Świdnicy do Otynia 2 lipca 1703 r., oraz legnicki snycerz Johann Marschin, którego pobyt odnotowano w okresie od 29 maja do 21 lipca 1704 r. W 1708 r. kaplica otrzymała nową ambonę, rok później – organy i ołtarz główny. W 1711 r. wzmiankowane są ołtarze boczne św. Ignacego i św. Agaty³⁰. W latach 1738–1739 ściany kaplicy wyłożono marmoryzowanym stiukiem. Trójnawowe wnętrze kaplicy w układzie emporowo-halowym, nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami, zdobiły bogaty wystrój sztukatorsko-malarski oraz wyposażenie ruchome (ołtarz główny, ołtarze boczne, ambona, prospekt organowy). Nastawę ołtarza głównego tworzyła wielka kompozycja z liści wysuszonego akantu, z glorią, obłokami i unoszącymi się wśród nich puttami, stanowiącymi oprawę dla umieszczonego w centrum tabernakulum. Motyw przestylizowanych liści akantu dominował również w wystroju parapetów empor i chóru muzycznego. [ilustr.] Elewację frontową kaplicy (północną) rozczłonkowano – podobnie jak wnętrze – zdwojonymi pilastrami pseudokorynckimi w wielkim porządku i przepruto dwoma rzędami okien; wysokie okna wyższej kondygnacji otrzymały uszate obramienia wypełnione dekoracją o motywach roślinnych oraz gierowane naczółki o wypukłym lub falistym wykroju, zdobione bogatym wystrojem sztukatorskim. [ilustr.] Naczółki o identycznych kształtach, lecz o pustych polach pojawiły się także w obu elewacjach skrzydła zachodniego zamku, nad oknami piętra.

W 1721 r. odbudowę zamku po pożarze ostatecznie zakończono. Jako twórcę projektu odbudowy zamku i kaplicy H. Hoffmann wskazuje wspomnianego Spinettiego³¹, muratora z północnej Lombardii, który wraz z zatrudnionym przez Lobkoviców Antonio Portą przybył z Roudnic do Żagania³², gdzie zmarł w 1723 r.³³

Pożar z 1702 r. dokonał również zniszczeń zabudowy gospodarczej w sąsiedztwie zamku-klasztoru, w skład której wchodziły m.in. browar, gorzelnia i słodownia, wszystkie nowo wybudowane w latach 1698–1699³⁴. W 1739 r. wzniesiono murowany budynek kuźni oraz murowane ogrodzenie wokół zamku³⁵. W 1744 r. do zamku doprowadzono wodociąg³⁶.

Po zdobyciu Śląska przez Fryderyka II jezuici rozbudowali swoją owczarnię zlokalizowaną w północnej części Otynia (ob. ul. Lipowa, zabudowa częściowo zachowana), w jej sąsiedztwie wznieśli też wielki magazyn zbożowy (1754 r., zachowany), a w południowej części miasta – karczmę (ob. ul. Rejtana 2). Budowa magazynu nastąpiła na osobiste polecenie króla Prus, który utrzymywał kontakty z ostatnim superiorem otyńskiej rezydencji Karlem von Reinachem³⁷. W 1758 r. monarcha był podejmowany na tutejszym zamku³⁸.

Po kasacie zakonu jezuitów w 1773 r. został on na terenie Królestwa Prus trzy lata później przekształcony w Królewski Instytut Szkolny. Fryderyk II zamierzał powierzyć Reinachowi stanowisko generalnego zarządcy dóbr jezuitów na Śląsku, ten jednakże odmówił jego przyjęcia z uwagi na stan zdrowia³⁹. Po sprzedaży dóbr otyńskich K. von Reinach opuścił Otyń i udał się do Legnicy, gdzie w 1791 r. zmarł⁴⁰.

Około 1785 r. po raz pierwszy potwierdzony został w źródłach ogród przy zamku oraz oranżeria na jego terenie⁴¹ (niezachowana). Opiekę nad ogrodem sprawował ogrodnik, który za swoją pracę otrzymywał wynagrodzenie pieniężne oraz w naturze⁴². W późniejszym okresie ogród zastąpiono parkiem o układzie swobodnym.

W 1787 r. majątek Otyń nabył książę kurlandzki, książę żagański Piotr Biron (zm. 1800). [ilustr.] Za jego czasów (1790 r.) uzyskano królewską koncesję na założenie parafii ewangelickiej w Otyniu⁴³. Na jej użytek książę zdecydował się przekazać dawny refektarz – największe pomieszczenie w zamku, które miało służyć jako sala modlitwy, oraz kilka innych pomieszczeń, w których urządzono zakrystię i szkołę elementarną oraz mieszkanie pastora⁴⁴. Lokalizacja tego ostatniego wielokrotnie ulegała zmianom – początkowo proboszcz ewangelicki mieszkał na parterze, pod salą modlitwy, zaś w ostatnich latach funkcjonowania ewangelickiej parafii na terenie zamku – nad wjazdem⁴⁵. Jednocześnie w zamku nadal funkcjonowała kaplica katolicka, gdzie eksponowano figurę MB Klenickiej, która w święto Nawiedzenia NMP przyciągała rzesze pątników. Duchowny sprawujący posługę w kaplicy mieszkał także na terenie zamku⁴⁶. W obiekcie swoją siedzibę miały ponadto Książęca Izba Skarbowa i Książęcy Urząd Sądowy, a zatrudnieni w nich urzędnicy posiadali mieszkania służbowe na zamku⁴⁷. W 1856 r. przestała funkcjonować w zamku szkoła ewangelicka, przeniesiona do nowo wzniesionego budynku w mieście⁴⁸. W końcu lat 50. XIX w. wspomina się o apartamencie właściciela majątku Otyń na zamku⁴⁹.

Po śmierci Piotra Birona wielką własność ziemską w Otyniu odziedziczyła jego najmłodsza córka Dorota, księżniczka kurlandzka, późniejsza księżna Dino, księżna Talleyrand, księżna żagańska. [ilustr.] W imieniu niepełnoletniej księżniczki zarząd nad majątkiem sprawował jej kurator, królewski tajny radca ds. finansów Friedrich Leopold Günther von Göckingk (1748–1828), publicysta i poeta. [ilustr.] W latach 1806–1809 zakupił on kilka sąsiednich majątków, tj. Swarzynice, Czasław, Zatonie, Drzonków, folwark w Raculi i sołectwo w Suchej, które włączono później do kompleksu dóbr otyńskich⁵⁰. Po ślubie z Edmondem de Talleyrand-Périgord w 1809 r. księżniczka kurlandzka Dorota zamieszkała we Francji. Po uzyskaniu przez nią w 1810 r. pełnoletniości Göckingk był do 1813 r. jej pełnomocnikiem generalnym, następnie funkcję tę objął królewski radca prawny Wilhelm Hennenberg, potwierdzony w źródłach jeszcze w 1835 r.⁵¹ Göckingk ostatni okres życia spędził w Otyniu u córki Wilhelmine i jej męża Friedricha Carla Alberta Ludwiga von Wurmb, mistrza leśnego w majątku otyńskim, którzy zamieszkiwali najpewniej w budynku przy ob. ul. Lipowej 11. Zmarł w Otyniu dnia 18 lutego 1828 r.⁵²

W 1820 r. jeden z książęcych urzędników, podskarbi Friedrich Christian Sickel (1761–1828), teolog, filolog, pisarz i publicysta wydał drukiem w Otyniu na koszt własny historię tutejszej wielkiej własności ziemskiej od roku 1443 do czasów współczesnych (Geschichte der Herrschaft Deutsch-Wartenberg in Nieder-Schlesien vom Jahr 1443 an), opierając się na dokumentach zgromadzonych w archiwum otyńskiego dominium⁵³.

Od początku XIX w. stan techniczny zamku ulegał systematycznemu pogorszeniu. W 1810 r. pojawiło się zagrożenie zawaleniem sklepienia prezbiterium katolickiej kaplicy, które usunięto w roku następnym⁵⁴. W 1824 r. na koszt Doroty de Talleyrand-Périgord przeprowadzono gruntowny remont kaplicy⁵⁵. W 1858 r. zatrudniony przez księżną mistrz budowlany A. T. Jaekel z Nowej Soli dokonał dokładnych oględzin zamku stwierdzając, iż skrzydło południowe (płd.-wsch.) grozi zawaleniem z uwagi na zły stan fundamentów⁵⁶. W znacznie lepszej kondycji były wówczas pozostałe skrzydła, których ściany zewnętrzne wykazywały jedynie niegroźne rysy i pęknięcia⁵⁷. W celu odciążenia wszystkich murów zamku nowosolski mistrz budowlany zalecał usunięcie całej więźby dachowej i zastąpienie jej lżejszą konstrukcją krytą angielską papą, ponadto proponował rozbiórkę skrzydła „wschodniego” zamku i otwarcie w ten sposób zamkowego dziedzińca, na który wjazd miałby się odbywać za pośrednictwem rampy⁵⁸. Ponieważ usunięcie wspomnianego skrzydła oznaczało jednoczesną likwidację znajdujących się w nim pomieszczeń mieszkalnych, skrzydło „północne” miało zostać podwyższone, a pomieszczenia gospodarcze i mieszkania dla służby miały znaleźć się na uzyskanym w ten sposób drugim piętrze w tym skrzydle⁵⁹. Ostatecznie zgodnie z zaleceniami Jaekela w 1859 r. wymieniono fundamenty w skrzydle południowym i kaplicy⁶⁰. [ilustr.] W 1861 r. zaplanowano do realizacji prace na terenie dziedzińca, obejmujące remont elewacji zamku, wyrównanie poziomu nawierzchni, odtworzenie schodów zewnętrznych, malowanie elewacji i montaż żeliwnego ogrodzenia dziedzińca, a także naprawę dwuskrzydłowych wrót w budynku bramnym⁶¹.

W 1859 r. powstało żeliwne ogrodzenie zamkowego parku, w źródłach wspomina się także o naprawie murowanej ławy parkowej⁶². [ilustr.] W tym okresie na terenie parku prowadzono zapewne także inne, bliżej nieokreślone prace, o czym nadmienia O. Teichert, autor monografii parku księżnej Doroty w Żaganiu⁶³.

Po śmierci Doroty księżnej Talleyrand, księżnej żagańskiej w 1862 r. własność ziemską w Otyniu wraz z Zatoniem odziedziczył młodszy z dwóch synów, Aleksander de Talleyrand-Périgord książę Dino (1813–1894)⁶⁴. Jego miejscem pobytu w okresie letnim był pałac w Zatoniu, na zimę zaś książę przenosił się do Florencji⁶⁵.

W 1877 r., z uwagi na istniejące zagrożenie katastrofą budowlaną, nadzór budowlany nakazał zamknięcie katolickiej kaplicy zamkowej, a rok później także ewangelickiej sali modlitwy⁶⁶.

Z powodu problemów finansowych Aleksander książę Dino w 1879 r. sprzedał wielką własność ziemską w Otyniu⁶⁷; jej nowym właścicielem został Karl Rudolf Friedenthal, doktor prawa, przedsiębiorca, polityk, współzałożyciel Wolnej Partii Konserwatywnej (1867), poseł do Reichstagu (1871–1881) i były minister rolnictwa (1874–1879)⁶⁸. Urodzony w 1827 r. we Wrocławiu był synem żydowskiego kupca i bankiera Karla Friedenthala i jego żony Amalie Landsberg⁶⁹. W 1832 r. cała rodzina przyjęła chrzest w Kościele ewangelickim⁷⁰. W 1861 r. Karl Rudolf Friedenthal zawarł związek małżeński z Fanny von Rosenberg (zm. 1912), z którą miał zmarłego przedwcześnie syna oraz dwie córki⁷¹: Elisabeth (1864–1897), w 1883 r. wydaną za Ernsta von Falkenhausena na Białej Nyskiej, właścicielkę rodzinnego fideikomisu Goświnowice (niem. Friedenthal)⁷² i Renate (ur. 1868), późniejszą baronową von der Lancken-Wakenitz, dziedziczkę dóbr otyńskich⁷³. Dokonując zakupu Otynia Friedenthal posiadał już liczne majątki w rejencji opolskiej, powiatach grotkowskim i nyskim o łącznej powierzchni 1683 ha⁷⁴.

Po ustąpieniu ze stanowiska ministra i nabyciu wielkiej własności ziemskiej w Otyniu Friedenthal przeniósł się z Berlina na Śląsk – odtąd mieszkał w Zatoniu i Goświnowicach, które w 1864 r. odziedziczył po ojcu⁷⁵. W drugim z tych majątków posiadał XVIII-wieczny dwór, który po 1860 i około 1880 r. rozbudował⁷⁶ (obiekt nie istnieje). W 1880 r. na terenie zamkowego folwarku w Otyniu założył fabrykę spirytusu, a rok później – krochmalu⁷⁷. W 1880 r. dzięki jego finansowemu wsparciu wzniesiono w Otyniu kościół ewangelicki pw. Trójcy Św.⁷⁸ (po 1945 r. rozebrany).

W 1881 wymieniono fundamenty katolickiej kaplicy zamkowej⁷⁹, zaś pod koniec 1882 r. podjęto decyzję o rozpoczęciu analogicznych robót w skrzydle zachodnim (płd.-zach.)⁸⁰. [ilustr.] Dokumentację projektową opracowała w 1883 r. wspomniana firma A. T. Jaekla z Nowej Soli⁸¹. W 1883 r. ponownie udostępniono kaplicę⁸².

Po śmierci Friedenthala w 1890 r. wielką własność ziemską w Otyniu otrzymała w spadku młodsza córka Renate. Dnia 26 maja 1894 r. poślubiła ona w Goświnowicach Oskara barona von der Lancken-Wakenitz (1867–1939), dyplomatę, potomka starego rodu szlacheckiego z Rugii, młodszego syna właściciela dwóch majoratów w rejencji stralsundzkiej: Clevenov i Boldevitz⁸³. Małżeństwo to pozostało bezdzietne⁸⁴. [ilustr.] Renate baronowa von der Lancken-Wakenitz jeszcze w 1905 r. figuruje w źródłach jako wyłączna właścicielka wielkiej własności ziemskiej Otyń⁸⁵. Nie później niż w 1909 r. małżonkowie utworzyli spółkę rodzinną o nazwie „Perseverantia”⁸⁶, którą początkowo zarządzał baron von der Lancken-Wakenitz, a następnie jego żona⁸⁷.

W tym okresie na terenie folwarku zamkowego w Otyniu nadal działała gorzelnia⁸⁸, zaś do około 1905 r. – również wytwórnia krochmalu⁸⁹; w 1908 r. jej zabudowania oddano w dzierżawę Śląskiej Fabryce Makaronu i Produktów Mącznych, która podupadła w latach 30., wznowiła jednak działalność, lecz w ograniczonym zakresie⁹⁰. [ilustr.]

Renate baronowa von der Lancken-Wakenitz przeżyła w Zatoniu lata II wojny światowej, następnie była świadkiem podpalenia pałacu przez żołnierzy radzieckich⁹¹. Zmarła w Zatoniu około 1947 r. i została pochowana na tamtejszym cmentarzu (grób nie zachował się)⁹².

Zamek otyński przetrwał w nienaruszonym stanie niemal do końca II wojny światowej. W lutym 1945 r. został splądrowany przez żołnierzy Armii Czerwonej. W 1946 r. i 1954 r. na terenie obiektu wybuchały pożary. Podczas drugiego z nich ucierpiało sklepienie kaplicy, które odbudowano, a kaplicę zadaszono. W 1958 r. naprawiono więźbę w budynku bramnym, skrzydłach zachodnim i północnym, przełożono również pokrycie dachów. Jeszcze w 1991 r. część wschodnia zamku wykorzystywana była do celów mieszkalnych przez pracowników PGR, które funkcjonowało w dawnym folwarku. W południowej i wschodniej części zespołu folwarcznego powstały nowe obiekty gospodarcze, stare zaś rozebrano, bądź przebudowano. W końcu XX w. zamek wraz z sąsiednimi zabudowaniami nabył prywatny przedsiębiorca. Nowy właściciel nie prowadził na terenie zamku żadnych prac zabezpieczających i remontowych. Obecnie zabytek stanowi własność gminy. Obiekt jest w stanie ruiny i ulega systematycznej destrukcji.